نیمروز

جمعه ۱۴/دی/۱۳۸۶ - ۴/ژانویه/۲۰۰۸

یکی از اصطلاح‌های اخترشناسی که از زبان پارسی به عربی رفته و ما امروزه عربی آن را استفاده می‌کنیم «نیمروز» است. این اصطلاح در زبان عربی واژه به واژه برگردان شده و به صورت «نصف‌النهار» (نیم روز) و در زبان انگلیسی به صورت «meridian» (به همان معنای نیم روز و شبیه midday) درآمده است.

این واژه‌ی انگلیسی همان است که به شکل کوته‌نوشت در .A.M و .P.M می‌بینیم (به ترتیب برابر Ante-meridian به معنای پیش از نیمروز و post-meridian به معنای پس از نیمروز).

شاید واژه‌ی لاتین نیز بر اثر ترجمه از متن‌های عربی شکل گرفته باشد. زیرا به نوشته‌ی فرهنگ وبستر نخستین ثبت آن به سده‌ی ۱۴ م/۷ خ. (سال ۱۳۹۱ م/۶۷۰ خ.) برمی‌گردد. واژه‌ی اخترشناسی دیگر انگلیسی یعنی azimuth (گرفته شده از السموت = سمت‌ها) نیز به همان دروان برمی‌گردد.

پس شاید بهتر باشد به جای «نصف‌النهار» همان «نیمروز» پارسی خودمان را بگوییم. مانند نیمروز پایه یا نیمروز گرینویچ.
بر پایه‌ی پی‌نوشت زیر، «نیمروزان» برابر بهتری است: نیمروزان پایه و نیمروزان گرینویچ.

نیز نگاه کنید به نوشته‌ای قدیمی.

پی‌نوشت:
دکتر محمد حیدری ملایری، دانشمند اخترفیزیک، در یادداشتی درباره‌ی این نوشته یادآور شدند که بهتر است به جای نیمروز بگوییم «نیمروزان» به دو دلیل: نیمروز به معنای جنوب نیز هست. دوم و مهم‌تر آن که ابوریحان بیرونی در کتاب پارسی خود به نام «التفهیم» همین اصطلاح «نیمروزان» را به کار برده است. با سپاس از راهنمایی ایشان.