ایران و دین‌های جهان

یک‌شنبه ۲۳/دی/۱۳۸۶ - ۱۳/ژانویه/۲۰۰۸

سال گذشته کتابی خواندم از دکتر ریچارد فولتز، استاد ایران‌شناس و کارشناس دین‌های ایرانی.



نام کتاب: معنویت در سرزمین مردمان نجیب. چگونه ایران دین‌های جهان را شکل داد.
Spirituality in the Land of the Noble: How Iran Shaped the World's Religions
نویسنده: ریچارد فولتز (Richard C. Foltz)
سال پخش: ۲۰۰۴ م/۱۳۸۳ خ.
ناشر: Oneworld Publications
صفحه: ۲۰۴
زبان: انگلیسی

این کتاب بسیار جالب است و خواندن آن را به علاقه‌مندان به دین‌ها و نیز تاثیر ایران در دین‌های جهانی پیشنهاد می‌کنم. («سرزمین مردمان نجیب» ترجمه‌ی واژه‌ی «ایران» است.)

این کتاب تازگی به عربی ترجمه شده اما گویا به خاطر وجود فصلی درباره‌ی دین بهایی، امکان پخش ترجمه‌ی پارسی آن در ایران وجود ندارد. البته شاید با حذف آن فصل، در ایران منتشر شود.

پیشگفتار کتاب با این جمله آغاز می‌شود:

وقتی از «گهواره‌ی دین» صحبت می‌کنیم بیشتر مردم به خاور نزدیک و جنوب آسیا فکر می‌کنند. نقش ایرانیان در ایجاد و شکل‌دهی سنت‌های دینی عمده‌ی جهان کمتر از سامیان و هندیان نیست اما کمتر آشکار است. هدف این کتاب آن است که این نقش و سهم ایرانیان به پیش‌زمینه آورده شود.

در ادامه می‌نویسد که ایرانیان می‌گویند اهل کجایی؟ اهل همانجا که زنت هست. و چون همسرش ایرانی است، خود را ایرانی می‌داند و پارسی را نیز به روانی صحبت می‌کند.

فصل‌های کتاب عبارتند از:
۱) ریشه‌های دین ایرانی

۲) دین زرتشت: اصلاح‌های زرتشت. دین زرتشت در زمان هخامنشیان. مهرپرستی در روم. ساسانیان و دولتی شدن دین زرتشت. اسلامی‌شدن ایران. زرتشتیان در هند. دین زرتشت در ایران امروز

۳) دین یهود: آغاز پراکندگی (Diaspora)، ایده‌های ایرانی در یهودیت. تاثیر یونانیان. دوران خاخامی. ورود اسلام. یهودیان در دوران صفویان
برای نمونه پیش از آزادی از اسارت بابلیان به دست کوروش دین یهود بیشتر «کیش یهوه» بود. اما بعد از آن ایده‌ی بهشت و جهنم و روز داوری از دین زرتشت وارد آن شد.

۴) دین بودا: بودایی‌گری در ایران شرقی. تاثیر ایرانیان در بودایی‌گری.
مجسمه‌های بودا در بلخ که طالبان دیوانه در سال ۲۰۰‍۱ نابود کردند یادگاری از دوران بودایی‌گری شرق ایران بود.

۵) دین مسیح: بناگذاری کلیسای ایرانی. مسیحیان ایران در دوران اسلامی. ارمنیان
نقش ایرانیان در گسترش دین مسیح در آسیا چندان بود که در کتاب‌های تاریخی چین از دین مسیح به نام «دین ایرانی» نام برده شده است.

۶) سنت‌های گنوسی (قنوصی) (Gnostic): مندایی‌گری و مانی‌گری

۷) اسلام: از «دین عربان» تا «دین جهانی». نقش ایرانیان در شکل‌دهی تمدن اسلامی. شیعه‌ی اسماعیلی. تصوف. شیعه‌ی دوازده امامی.
ابن هشام - که نخستین سیره یا زندگی‌نامه‌ی پیامبر اسلام را نوشت - ایرانی بود. بخاری که نخستین مجموعه‌ی حدیث‌های پیامبر را گردآورد ایرانی بود. طبری که تاریخ بزرگ و مهم خود را نوشت ایرانی بود. سیبویه که نخستین کتاب صرف و نحو زبان عربی را نوشت ایرانی بود. سازمان اداری عباسیان که دیوان خوانده می‌شد و مقام «وزیر» بازمانده از زمان ساسانیان بود و ....

۸) جنبش بابی و دین بهایی

۹) دین‌ها در ایران امروز

دکتر فولتز کتاب دیگری دارد به نام «دین‌های جاده‌ی ابریشم» که سال گذشته به پارسی ترجمه و در ایران نیز منتشر شده است.