مهرگان

چهارشنبه ١٨/مهر/١٣٨۶ - ١٠/اکتبر/٢٠٠٧

در تقویم ایران باستان هر ماه دارای نامی بوده است و هر روز ماه نیز دارای یک نام. از هفته نیز خبری نبوده است. هر گاه نام روز با نام ماه یکسان می‏شد آن روز را جشن می‏گرفتند. بنابراین دست کم ١٢ جشن ماهیانه داشتند بدین صورت:
جشن فروردینگان: روز فروردین از ماه فروردین = ١٩/فروردین = ٨/اپریل
جشن گرامیداشت فُـروهر/ فَروَهَر درگذشتگان.

جشن اردیبهشتگان: روز اردیبهشت از ماه اردیبهشت = ٣/اردیبهشت = ٢٣/اپریل
جشنی در ستایش و گرامیداشت «اَردیبهشت» به معنای «بهترین راستی» و بعدها نام یکی از اَمْشاسْپَندان (جاودانان مقدس).

جشن خردادگان: روز خرداد از ماه خرداد = ۶/خرداد = ٢٧/می
جشنی در ستایش و گرامیداشت «خرداد» (در اوستایی «هَـئورْوَتات»، در پهلوی «خُـردات») به معنای رسایی و کمال و بعدها نام یک از اَمْشاسْپَندان

جشن تیرگان: روز تیر از ماه تیر = ١٣/تیرماه = ۴/جولای
از بزرگترین جشن‌های ایران‌باستان در ستایش و گرا‌می‌داشت «تیشتَـر/ تیر» (شباهنگ/ شِعرای یمانی)، ستاره باران‌آور در باورهای مردمی، و درخشان‌ترین ستاره آسمان که در نیمه دوم سال و همزمان با افزایش بارندگی‌ها در آسمان سرِ شبی دیده می‌شود.

جشن امردادگان: روز امرداد از ماه امرداد = ٧/امرداد = ٢٩/جولای
جشنی در ستایش و گرامیداشت «مُرداد» (در اوستایی «اَمِـرِتات»، در پهلوی «اَمُـرداد») به معنای بی‌مرگی و جاودانگی و بعدها نام یکی از اَمْشاسْپَندان. همچنین مرداد در باورهای ایرانی نگاهبان گیاهان و رستنی‌ها به شمار می‌رود.

جشن شهریورگان: روز شهریور از ماه شهریور = ۴/شهریور = ٢۶/آگوست
جشنِ آتشی در ستایش و گرامیداشت «شهریور» (در اوستایی «خْـشَـتْـرَه‌وَئیریـه»، در پهلوی «شهرِوَر») به معنای شهر و شهریاری آرمانی و شایسته، و بعدها نامی برای یکی از اَمْشاسْپَندان.

جشن مهرگان: روز مهر از ماه مهر = ١۶/مهر = ٨/اکتبر
جشنی بزرگ در ستایش ایزد «میثرَه/ میترا» (و بعدها «مهر»)

جشن آبانگان: روز آبان از ماه آبان = ١٠/آبان = ١/نوامبر
گرامیداشت ستاره روان (سیاره) درخشان «اَنَهیتَه/ آناهید (زهره)» و رود پهناور و خروشان «اَرِدْوی/ آمو (آمودریا)»، و بعدها ایزد بانوی بزرگ «آب‌»ها در ایران

جشن آذرگان: روز آذر از ماه آذر = ٩/آذر = ٣٠/نوامبر
جشن آتش دیگری در گرامیداشت «آذر/ آتر» و ایزد منسوب به آن

جشن دیگان: روز دی از ماه دی =

جشن بهمنگان: روز بهمن از ماه بهمن = ٢/بهمن = ٢٢/ژانویه
جشنی در ستایش و گرامیداشت «بهمن» (در اوستایی «وُهومَـنَه»، در پهلوی «وَهْـمَـن») به معنای «اندیشه نیک» و بعدها یکی از اَمْشاسْپَندان. در این روز آشی به نام «آش بهمنگان» یا «آش دانگو» به صورت گروهی پخته می‌شده است که نام «دانگو/ دانگی» برگرفته از همین سنت اشتراکی آن است.

جشن اسفندگان: روز اسفند از ماه اسفند = ۵/اسفند = ٢۴/فوریه
روز گرامیداشت زمین بارور و بانوان

امروز بسیاری از این جشن‏ها فراموش شده و تنها جشن تیرگان و مهرگان بیشتر برگزار می‏شود. مهرگان در عربی امروزی به صورت مهرجان درآمده و معنای کلی جشنواره یا فستیوال را یافته است.

دکتر شاهین سپنتا گفتگویی کرده است با موبد دکتر اردشیر خورشیدیان درباره‏ی جشن مهرگان.

دکتر رضا مرادی غیاث آبادی نیز حرف‏هایی در این باره دارد.

شایسته است که برگزارکنندگان و دوستداران این آیین‌ها بکوشند تا آگاهی‌های مفیدی در زمینه چرایی و چگونگی برگزاری آیین‌ها بدست آورند و بتوانند علاوه بر اجرای دقیق مراسم، در آرمان‌های انسانی نهفته در نهاد جشن‌ها بکوشند. در غیر اینصورت است که می‌بینیم جشن تیرگان به یک آب‌بازی بچگانه تبدیل می‌شود و جشن چارشنبه‌سوری به یک آتش‌افروزی لجام گسیخته هالیوودی به همراه تباهی محیط زیست، نظم و امنیت اجتماعی.

شاید اینها برای کسانی که فقط به دنبال شادی هستند، کافی و رضایت‌بخش باشد؛ اما مشکل اینجاست که عده‌ای تصور می‌کنند با چند سطل آب و جیغ و ساز و رقصی غیر بومی، در حال پاسداری از فرهنگ ملی هستند.

مراسم قالیشویان در مشهد اردهال یا مشهد قالی در نزدیکی کاشان نیز در واقع از مراسم جشن تیرگان بوده است که رنگ اسلامی گرفته است. نوشته‏ی دیگری از آقای مرادی غیاث آبادی در این زمینه خواندنی است.