حکومت‏های ایرانی - طاهریان و صفاریان

شنبه ٢١/مهر/١٣٨۶ - ۱۳/اکتبر/٢٠٠٧

پس از فتح ایران به دست مسلمانان در زمان خلیفه‏ی دوم عمر ابن خطاب بین سال‏های ۶۴٣ تا ۶۵٢ م (زمان مرگ یزدگرد سوم)/ ٢٣ تا ٣٠ ق، ایرانیان برای بیرون راندن عرب‏ها، و به دست آوردن استقلال خود (و نیز زنده کردن آداب و فرهنگ ایرانی) تلاش‏های فراوانی کردند. نمونه‏هایی از این تلاش‏ها قیام ابومسلم خراسانی و براندازی امویان بود. ابومسلم به عباسیان یا بنی‏عباس کمک کرد تا قدرت را به دست بگیرند. و از همان آغاز عباسیان زیر نفوذ ایرانیان بودند.

در این نوشته‏های با نام «حکومت‏های ایرانی»، منظور از «ایران» تنها ایران سیاسی امروزی نیست بلکه ایران بزرگ است که شامل ایران امروزی، افغانستان، جمهوری‏های تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان بوده است.

بیشترین نفوذ ایرانیان در خلافت عباسیان در زمان خاندان برمکی بود که به وزارت هارون الرشید رسیدند. مامون مادری ایرانی داشت و تحت تربیت برمکیان قرار گرفت. پس از مرگ هارون، ایرانیان و به ویژه طاهر پسر حسین از اهالی خراسان که به خاطر مهارتش در شمشیرزنی لقب ذوالیمینین [=دارای دو دست راست، واژه‏ی انگلیسی ambidextrous نیز دقیقا به همین معناست] داشت به مامون در شکست برادرش امین کمک کردند. اتفاقا دوران هارون الرشید و مامون دوران طلایی تمدن اسلامی خوانده می‏شود. در زمان این دو خلیفه دارالترجمه (خانه‏ی ترجمه) به وجود آمد و کتاب‏های فراوانی از یونانی و پهلوی به عربی ترجمه شد (از جمله کتاب‏های موجود در دانشگاه گندی‏شاپور یا جندی شاپور) و انقلاب و شکوفایی علمی مسلمانان شروع شد. کتاب «هزار افسانه» که در زمان انوشیروان از هندی به پهلوی ترجمه شده بود از پهلوی به عربی ترجمه و «هزار و یک شب» (الف لیله و لیله) خوانده شد. در زمان مامون «بیت الحکمه» (خانه‏ی فرزانگی) به وجود آمد...

طاهر بنیانگذار سلسله‏ی طاهریان شد که بین سال‏های ٨٢١ تا ٨٧٣ م / ٢٠۵ تا ٢۵٩ ق/ ٢٠٠ تا ٢۵٢ خ بر شرق ایران حکومت کرد و نخستین حکومت مستقل ایرانی پس از اسلام شناخته می‏شود.

حکومت طاهریان به دست یعقوب رویگر پسر لیث از اهالی سیستان برافتاد. نام سلسله‏ای که یعقوب بنا نهاد به خاطر شغل وی صفاریان [=رویگران] خوانده می‏شود. پس از فتح ایران، امویان بسیار سختگیری می‏کردند و به جز زبان عربی زبان‏های دیگر را سرکوب می‏کردند. از این رو شاعران نیز به زبان عربی می‏سرودند. می‏گویند شاعری قصیده‏ای به عربی در مدح یعقوب سرود. وی گفت «شعری که من اندر نیابم چرا می‌باید گفت؟» بدین ترتیب شاعران شروع کردند به سرودن به زبان پارسی.
صفاریان از ٨۶١ تا ١٠٠٣ م./ ٢۴٧ تا ٣٩٣ ق/ ٢۴٠ تا ٣٨٢ خ حکومت کردند.

هم چنین ن.ک.
حکومت‌های ایرانی: زیاریان
حکومت‌های ایرانی: سامانیان
حکومت‌های ایرانی: عضدالدوله‌ی دیلمی