میل زورخانه

دوشنبه ۲/اردیبهشت/۱۳۸۷ - ۲۱/اپریل/۲۰۰۸

در کتاب دکتر کاوه فرخ درباره‌ی «اسواران ساسانی» خواندم که واژه‌ی «میل» در زورخانه شاید با گرز مرتبط باشد. می‌دانیم که ورزش باستانی یا ورزش زورخانه‌ای در واقع تمرین‌های نظامی ایران باستان است و هر یک از وسیله‌های تمرین جایگزین یکی از سلاح‌هاست. برای نمونه سنگ جایگزین سپر است و حرکت‌هایی که با سنگ می‌شود دفاع با سپر است. تخته‌ی شنا جایگزین شمشیر است و میل نیز جایگزین گرز.

امروز در فرهنگ ریشه‌شناسی انگلیسی جستجویی کردم و به یافته‌های زیر برخوردم:

واژه‌ی malleable را در پارسی چکش‌خواری یا خایسک‌پذیری ترجمه می‌کنیم مثلا در خاصیت‌های فلزها. (خایسک به معنای پتک و چکش بزرگ آهنگران است. سعدی در باب تواضع در بوستان می‌گوید:
چو سندان کسی سخت‌رویی نکرد -------------- که خایسک تأدیب بر سر نخورد)

بخش اول این واژه mall شکل دیگری از maul است. این هم ریشه‌شناسی این فعل:

maul: meallen "strike with a heavy weapon,"
from M.E. mealle (c.1240) "mace, wooden club, heavy hammer,"
from O.Fr. mail (see mallet).

mallet: from O.Fr. maillet "small wooden hammer,"
dim. of mail, from L. malleus "hammer,"
from PIE *mele- "to grind, crush"
(cf. L. molere "to grind," Gk. mylos "millstone," O.C.S. mlatu, Rus. molotu "hammer").

می‌بینید که ریشه‌ی سرهندواروپایی (proto-Indo-European=PIE) آن به میل پارسی نزدیک است و از معناهای واژه‌های مشتق آن کوفتن و گرز نیز آمده است.

جالب آن که «مرکز خرید» (که در انگلیسی mall گفته می‌شود) نیز ارتباطی با همین واژه دارد:
در سده‌ی هفدهم میلادی (۱۶۷۴ م/۱۰۵۳ خ) در انگلستان بازی‌ای رایج بود به نام پال‌مال (pall-mall) که به معنای گوی و گرز است. این بازی در «بوستان سنت جیمز» (St. James's Park) در لندن بازی می‌شد و بخشی که این بازی در آنجا انجام می‌شد به تدریج از سال ۱۷۴۷ م/۱۱۲۶ خ به نام the Mall خوانده شد. گرچه این بازی دیگر در این بوستان انجام نمی‌شد اما آنجا را به صورت سرپوشیده درآوردند و مردم برای قدم زدن به آنجا می‌رفتند. سپس در سال ۱۹۶۳ م/۱۳۴۲ خ. این اصطلاح برای مرکزهای خرید سرپوشیده به کار رفت.

مرتبط: ورزش پهلوانی