محمود افغان

پنج‌شنبه ۶/دی/۱۳۸۶ - ۲۷/دسامبر/۲۰۰۷

درباره‌ی پایان کار صفویان می‌خوانیم که «محمود افغان» بر «سلطان حسین صفوی» شورید و افغانان به ایران حمله کرده و اصفهان را تسخیر کردند. بعد هم «نادر شاه» افغانان را در دامغان شکست داد و ایران را نجات داد.

اما بسیاری از ما یا نمی‌دانیم یا فراموش می‌کنیم که در آن زمان کشوری به نام افغانستان وجود نداشت. یعنی ما با اصطلاح‌های امروزی تاریخ گذشته را می‌خوانیم. کشوری به نام «افغانستان» در سال‌های میانی سده‌ی نوزدهم (حدود ۱۸۴۶ م./12۲۵ خ. یعنی زمان ناصرالدین شاه قاجار) به دست استعمار بریتانیا به وجود آمد.

بریتانیایی‌ها که از بی‌کفایتی حکومت مرکزی قاجار آگاه بودند و برای هند، مهم‌ترین مستعمره‌شان، ارزش زیادی قائل می‌شدند تصمیم گرفتند برای جلوگیری از پیشرفت روسیه‌ی تزاری به سوی هندوستان یک «دولت ضربه‌گیر» (buffer state) به وجود بیاورند. در آن زمان کشوری به نام «پاکستان» نیز وجود نداشت (پاکستان در سال ۱۹۴۷ م./۱۳۲۶ خ. از هندوستان مستقل شد). از این رو اگر روس‌ها به پیشروی در ایران شرقی و آسیای میانه ادامه می‌دادند به زودی به هندوستان می‌رسیدند. بریتانیا بخش‌هایی از ایران شرقی یا خراسان را طی جنگ‌هایی که «جنگ‌های ایران و انگلستان» (Anglo-Persian Wars) خوانده می‌شود از ایران جدا و آن را تبدیل به کشوری کرد به نام «افغانستان» و در آنجا شاه دست‌نشانده‌ای به نام «شاه شجاع» را بر سر کار آورد. آنان برای جدا کردن هرات، که از زمان هخامنشیان جزوی از خاک ایران بود، حکومت مرکزی را تهدید کردند که اگر از هرات دست نکشد ناوهای جنگی‌شان را وارد خلیج پارس کرده و جنوب ایران را نیز اشغال می‌کنند. و حکومت مرکزی نیز رضایت داد. ایرانیان ساکن در منطقه‌های اشغالی بیکار ننشستند و به جنگ با بریتانیا ادامه دادند. همان طور که ایرانیان ساکن در قفقاز و اران (جمهوری آذربایجان امروزی) پس از پیمان‌های ننگین «گلستان» و «ترکمان‌چای» بیکار ننشستند و با روس‌های متجاوز جنگیدند اما نتوانستند دوباره به آغوش مام میهن برگردند.

بلخ و هرات و قندهار و غزنین همواره بخشی از ایران بوده‌اند. اصطلاح «سفر قندهار» در زبان پارسی به خاطر این است که قندهار دورترین نقطه‌ی شرقی ایران بود. بنابراین سفر بدانجا سخت و طاقت‌فرسا بود. در زمان صفویان همواره شاه‌زاده‌ای که قرار بود شاه شود (ولی‌عهد) ابتدا حاکم هرات می‌شد تا با کشورداری آشنا شود. شاه عباس زمانی والی هرات بود. فرماندار قندهار و هرات در شرق و گروزنی (در روسیه‌ی امروزی) به دست شاه ایران در اصفهان تعیین می‌شدند.

در حال تحقیق بیشتر در این باره هستم. به زودی ویرایش خواهم کرد....