مغول

پنج‌شنبه ۲۹/آذر/۱۳۸۶ - ۲۰/دسامبر/۲۰۰۷

شروع آشنایی ایرانیان با مغولان به زمان تموچین (هم‌معنا با دمیرچی در ترکی امروزی: آهنگر) برمی‌گردد. این رییس مغولان به «چنگیز» (دادگر!) مشهور بود. برای ایرانیان، مغولان وحشیان و بیابان‌گردانی بودند که «آمدند و کشتند و ویران کردند» و غارت کردند. مردمان و ماکیان (مرغان خانگی) را از دم تیغ گذراندند. سوارانی گردگرفته و بدشکل و زمخت و خشن و بی‌رحم که بویی از شهرنشینی و مردمی نبرده بودند. از این رو همواره واژه‌ی «مغول» برای ایرانیان معنا و مفهومی تیره و تاریک و وحشت‌آور داشته و هنوز نیز چنین است.

اما چینیان و هندیان تجربه‌ی متفاوتی داشتند. آنان زمانی با مغولان روبرو شدند که اندکی رام‌تر و آرام‌تر شده بودند. «قوبیلای خان»، نوه‌ی تموچین، شهر «خانبالیق» (بیجینگ یا پکن امروزی) در چین را به پایتختی برگزید و کاخ افسانه‌ای «زانادو» (Xanadu) را ساخت و تجارت با اروپاییان را گسترش داد.

سلسله‌ی فرمانروایان مغول در هند نیز با شکوه فراوانی حکومت کردند و شاهانی مانند «اکبرشاه» و «بابر» و «جهان‌شاه» (سازنده‌ی «تاج محل») را دیدند. که همگی مردانی بافرهنگ و باشعور و سازنده بودند. از این رو در میان هندیان «مغول» یادآور شکوه و عظمت شد.

زمانی که بریتانیا در سده‌ی نوزدهم م./سیزدهم خ. هندوستان را تصرف کرد و آنجا را مستعمره‌ی خود ساخت از هندیان واژه‌ی «مغول» را به معنای ثروتمند و باشکوه و بانفوذ آموختند. (گرچه «مارکو پولو» از مسافرت به شرق و دربار قوبیلای خان کتاب نوشت اما در آن زمان او را دروغگویی خواندند که این حرف‌ها را از خودش درآورده است.) امروزه این واژه هنوز در زبان انگلیسی به همین معنای بانفوذ و ثروتمند به کار می‌رود. البته به شکل موگل (mogul) درآمده و کاربرد گسترده‌تری یافته است. مثلا به روپرت مورداخ یا مورداک (Rupert Murdoch) می‌گویند media mogul (مغول رسانه‌ها) زیرا رسانه‌های فراوانی را دارا بوده و از آنها برای کاربردهای خاصی استفاده می‌کند مانند شبکه‌ی خبری سی.ان.ان یا شبکه‌ی تلویزیونی تی.ان.تی و دیگران.

از سوی دیگر در زبان انگلیسی به مردم مغول می‌گویند منگول (Mongol) و مغولستان را می‌گویند منگولیا (Mongolia). اما این واژه‌ها به خاطر بیماری «سندروم داون» (Down Syndrome) در ایران امروزی به معنای «عقب مانده‌ی ذهنی» است!