کتاب‌های ایران باستان

پنج‌شنبه ۱۸/مهر/۱۳۸۷ - ۹/اکتبر/۲۰۰۸

در مطلبی که درباره‌ی تاریخ کاغذ نوشتم از ابن ندیم نقل کردم که ایرانیان پیش از اسلام بر پوست گوسپند و گاومیش می‌نوشتند. نیز می‌دانیم که ۲۱ نسک (کتاب) اوستا بر روی پوست گاو به خط زر نوشته شده بود. هم چنین در همان درآیه‌ی کاغذ در دهخدا آمده است:

ابن عبدوس جهشیاری (متوفی سال ۳۳۱ ق./ ۹۴۲ م.) در کتاب «الوزراء و الکتاب» می‌نویسد: ابوجعفر منصور، خلیفه‌ی عباسی بانی بغداد، اطلاع یافت که قرطاس‌هایی که در خزائن او جمع آمده زیاد شده است. به همین جهت به صالح، صاحب مصلای خود، گفت که آنها را از خزانه‌ها بیرون آورد و او را مامور فروش آنها کرد و گفت اگرچه هر طومار از آنها را به دانگی، که شش یک درهم است، بخرند بفروش. چه پولی که از این راه عاید شود از نگاهداری آنها بهتر است. صالح چون دید که هر طومار قرطاس در آن ایام یک درهم قیمت دارد از این کار ابا کرد و دیگر به خدمت خلیفه نرفت. خود او می‌گوید که خلیفه فردا مرا به حضور خواست و گفت من در باب احتیاجات نوشتنی خود فکر کردم و دیدم که اوضاع مصر مورد اطمینان نیست و ممکن است به علت حوادثی که در آنجا رخ دهد فرستادن قرطاس در آن سرزمین برای ما مشکل شود و ما برای نوشتن به چیزی محتاج شویم که تهیهء آن در بلاد ما میسر نگردد. به همین علت طومارهای قرطاس را به همان حال باقی بگذار. ایرانیان حق داشتند که جز بر پوست کلفت و نازک بر چیزی دیگر نمی‌نوشتند و می‌گفتند که ما جز بر آنچه در مملکت ما فراهم می‌شود بر چیزی دیگر کتابت نمی‌کنیم ... (تا پایان...)

بنابراین حدس و گمان من آن است که شاید یکی از دلیل‌هایی که بسیاری از نوشته‌ها و آثار ایرانیان پیشااسلامی از میان رفته و به دست ما نرسیده است (گذشته از رخدادهای ناگوار تاریخی و جنگ‌ها و غارت‌ها و از بین بردن عمدی برخی از کتاب‌ها) یکی همین استفاده از پوست برای نوشتن باشد. پس از اسلام، تنها بخش کوچکی از این کتاب‌ها به عربی برگردانده شد و بخش زیادی نیز به مرور زمان فاسد شده و از بین رفته است. زیرا بسیاری از کتاب‌های زمان ساسانیان در نوشته‌های سده‌های آغاز اسلامی یاد شده اما امروزه دیگر اثری از آنان بر جا نیست.

هم چنین ن.ک. منبع‌های زمان ساسانیان