پاپیروس‌های پارسی میانه

پنج‌شنبه ۲۵/مهر/۱۳۸۷ - ۱۶/اکتبر/۲۰۰۸

در تارنمای «پروژه‌ی ساسانیکا» مقاله‌ای خواندم از دکتر تورج دریایی با عنوان «پاپیروس‌های پارسی میانه از دوران اشغال مصر به دست ساسانیان در سده‌ی هفتم». مقاله‌ی بسیاری جالبی است.

ایرانیان در زمان خسرو دوم مشهور به اپرویز (شکست‌ناپذیر) یا خسرو پرویز در دنباله‌ی رشته‌ای از پیروزی‌ها که سردار شهربراز در شام و فلسطین به دست آورد توانستند به فرماندهی سردار شاهین رومیان شرقی را شکست دهند و مصر و شمال افریقا را در دست بگیرند.

یکی از نکته‌های جالبی که در این مقاله هست آن که با ورود ایرانیان و در دست گرفتن اداره‌ی امور مصر بین سال‌های ۶۱۸ تا ۶۲۸ م. (۶۲۸ سال مرگ خسرو دوم پرویز بود) جشن نوروز در مصر رایج شد و تا زمان حکومت مملوکان یا ممالیک در سده‌ی ۱۴ م/ ۷ خ هم چنان ادامه داشت. مصریان نیز به مناسب نوروز جامه‌ی نو می‌پوشیدند و به دیدار یکدیگر می‌رفتند و به هم هدیه می‌دادند.

پس از جستجویی در اینترنت به تارنمای رسمی کلیسای قبطیان مصر رسیدم و متوجه شدم که نوروز هنوز نیز در میان مصریان رایج است اما تنها قبطیان مسیحی آن را برگزار می‌کنند و امروزه به شکل نی‌روز (Neyrouz) تلفظ می‌شود. تفاوت دیگر آن که نی‌روز به جای آغاز بهار در پایان تابستان یعنی روزهای آغازین ماه سپتامبر افتاده است.

- نکته‌ی دیگر آن که در زبان پارسی میانه مصر را اگیپتوس (Agiptus) می‌گفتند. در بندهشن چنین آمده است: agiptus būm kē misr-iz xwānēnd (بوم اگیپتوس که مصرش خوانند = سرزمین اگیپتوس که آن را مصر می‌خوانند). این نام از یونانی گرفته شده و همان است که امروزه در انگلیسی Egypt گفته می‌شوند. از چند مصری و سودانی شنیدم که در انگلیسی مصر را اگیپت تلفظ می‌کنند به جای ایجبت. (همان طور که جمال عبدالناصر را نیز گمال می‌گویند).

- برخی واژه‌های پارسی مانند رایانشن (=مدیریت) در این پاپیروس دیده می‌شود.
namag i xwaday abar rayenišn i anoh o ardan ... pad Babilon kardan abag arzan saxwan kard ray ama bawed

نامگ ی خوذای ابر رایانشن ی آنوه و اردن ... پد بابیلون کردن اباگ ارزن. سَخون کرد رای اما باود.

نامه‌ی سرور درباره‌ی مدیریت آسیای آنجا ... به [=در] بابیلون [=نام شهری در مصر] همراه با گوشت گوزن. از برای خودمان سخن می‌گوییم.

اما = ما. هنوز در زبان‌های دیگر ایرانی مانند لری و گیلکی و مازندرانی و نیز در لهجه‌ی شیرازی به کار می‌رود. در شعرهای محلی سعدی و حافظ نیز دیده می‌شود. بیت از حافظ:

به پی‌ماچان غرامت بسپریمن ----------- وغر یک وی‌روشتی از اما دی

یعنی اگر یک بی‌روشی یا بی‌ادبی از ما دیدی با پای‌ماچان [=تنبیهی خانقاهی] غرامت می‌پردازیم.

مقاله را می‌توانید در این نشانی بخوانید. (پرونده در قالب پی.دی.اف اندازه: ۲۱۸ کیلوبایت ۷ صفحه)