جفت‌های عاشق

يك‌شنبه ١٣/آبان/١٣٨٦-٤/نوامبر/٢٠٠٧

در ادبیات پارسی با جفت‌های عاشق فراوانی سروکار داریم که مشهورترین آنها عبارتند از:

۱) خسرو و شیرین: خسرو دوم شاه ساسانی مشهور به «اپرویز» یا پرویز (به معنای شکست ناپذیر یا همیشه پیروز) و همسر ارمنی‌اش شیرین. بهترین داستان را نظامی گنجوی سروده است.
مي‌توانيد اينجا داستان را بخوانيد.

۲) شیرین و فرهاد: شیرین همسر خسرو و فرهاد هنرمند سنگ‌تراش. در کتاب «خسرو و شیرین» نظامی به این رابطه برمی‌خوریم. اما وحشی بافقی کتابی برای این جفت سروده است.
مي‌توانيد اينجا داستان را بخوانيد.

۳) ویس و رامین: داستانی که گویا از زمان اشکانیان بوده و فخرالدین اسعد گرگانی آن را در سده‌ی پنجم خ/یازدهم م. از پارسی پهلوی به نظم پارسی درآورده. ویس دختر شاه سرزمین ماه (ماد) بود و رامین برادر موبد مونیکان پادشاه مرو.
خلاصه‌ی آن را پيشتر به انگلیسی در ویکی‌پدیا نوشته‌ام. قصد دارم متن کامل داستان به شعر پارسي را نیز در کالبد (قالب) پی.دی.اف در همین وبلاگ بگذارم.
و در اینجا نیز می‌توانید خلاصه‌ي داستان را به صورت کتاب آوایی (صوتی) با صدای احمد کریمی حکاک بشنوید.

۴) لیلی و مجنون: نام اصلی مجنون (به معنای جن زده یا دیوانه)٬ قیس از قبیله‌ی بنی عامر بود. بهترین داستان را نظامی گنجوی سروده است.
مي‌توانيد اينجا داستان را بخوانيد.

۵) یوسف و زلیخا: یوسف از شاه-پیامبران یهود شد و زلیخا گويا زن پوتیفار (Potiphar) بود. نورالدین عبدالرحمان جامی داستان آنان را به صورت اورنگ پنجم در هفت اورنگ خود سروده است.
مي‌توانيد در اينجا داستان را بخوانيد.

۶) وامق و عذرا: این دو نیز از عاشقان عرب بوده‌اند. عنصري، شاعر سده‌ي چهارم خ. و مداح سلطان محمود غزنوي، داستان آنها را به شعر درآورده است. سعدی می‌گوید:
وامقی بود که دیوانه‌ی عذرایی بود ------------ منم امروز و تویی وامق و عذرای دگر

۷) اورنگ و گلچهر: این زوج را در این بیت حافظ دیده‌ام:
اورنگ کو؟ گلچهر کو؟ نقش وفا و مهر کو؟ -------- حالی من اندر عاشقی داو تمامی می‌زنم

داو= مبلغ شرط در بازی نرد. داو تمامی= شرط بستن بر هر چه داری. داوطلب از همین واژه ساخته شده است.

گویا اورنگ و گلچهر نیز از زمان اشکانیان و مهرپرستی ایرانیان بودند. زیرا خواجوی کرمانی از گلچهر «خورآیین» یاد می‌کند:
خبر انُده اورنگ جدا گشته ز تخت ---------- به سراپرده‌ي گلچهر خورآیين كه بَرد؟

۸) گل و نوروز: خواجوی کرمانی داستان این دو را سروده است.

٩) هماي و همايون: اين دو نيز داستان كتاب ديگري از خواجوي كرماني هستند.

١٠) سلامان و ابسال: اورنگ دوم از كتاب هفت اورنگ جامي به داستان اين دو تعلق دارد. مي‌توانيد در اينجا داستان را بخوانيد.

١١) بيژن و منيژه: بيژن پهلوان ايران و منيژه دختر افراسياب بود. داستان اين دو در شاهنامه‌ي فردوسي آمده است. بخش گشايش اين داستان جزو زيباترين و عاشقانه‌ترين بخش‌هاي شاهنامه است.
مي‌توانيد در اينجا داستان را بخوانيد.

١٢) سلما و ؟: حافظ در دو غزل مي‌گويد:
بسا كه گفته‌ام از شوق با دو ديده خود -------- ايا منازل سلمي فاين سلماك؟
سُليَمي مُنذُ حِلّت بالعراق -------------- اُلاقي مِن نواها ما اُلاقي

مصرع دوم بیت اول= ای منزلگاه‌های سلما٬ پس سلمای تو کجاست؟
بیت دوم: از وقتی سلماي عزيز به عراق کوچ کرده است از دوری‌اش چه ها که نمی‌بینم.