داستان شکر

جمعه ١١/آبان/١٣٨۶ - ٢/نوامبر/٢٠٠٧

اصل شکر از سرزمین هندوستان بود و در زمان ساسانیان به خاطر روابط خوب بین ایران و هند، برای نخستین بار نی شکر در سیستان و خوزستان کاشت شد. در سانسکریت شَرکره (sharkara) خوانده می‏شد اما در پارسی شَکر و امروزه شِکر گفته می‏شود. وقتی شکر را به صورت صنوبر یا مخروط درمی‌آورند به آن کند (عربی شده: قند) و یا پانیذ (عربی شده: فانیذ) می‏گویند.

بر اساس داستان خسرو و شیرین نظامی، یکی از زنان خسرو دوم پرویز نیز ”شکر“ نام داشته و کنار هم نشاندن ”خسرو و شیرین و شکر“ همواره یکی از نمونه‌های صنعت ادبی ”مراعات نظیر“ بوده است. سعدی درباره‏ی بازگشت خود از شام به شیراز می‌گوید:
میلش از شام به شیراز، به خسرو مانست ---------- که به اندیشه‌ی شیرین ز شکر باز آمد
یا خواجوی کرمانی می‌گوید:
عیب خسرو مکن ای مدعی و تلخ مگوی ---------- گر ز شور لب شیرین ز شکر باز آمد

عربان ساکن در شاهنشاهی ایران شکر را سُکر (sukkar) خواندند. و پس از فتح ایران به دست مسلمانان، صنعت تولید شکر در سراسر قلمروی اسلام گسترش یافت. از جمله وقتی اعراب توانستند سیسیل و جنوب اسپانیا را فتح کنند در آنجا نیز به کاشت شکر پرداختند. در زبان اسپانیایی واژه‌ی ”السکر“ عربی به شکل ازوکر (azucar) و در ایتالیایی به سورت زوکرو (zucchero) در آمد. در فرانسه به آن سوکر (sucre) گفتند و از راه فرانسه به انگلیسی وارد شده و شوگر (sugar) خوانده شد. در روسی نیز ساخار (sakhar) گفته می‏شود که ساخارین یا ساکارین از آن می‌آید.

در تمام دوران تاریک اروپا یا قرون وسطا، اروپاییان برای شکر به مشرق زمین وابسته بودند و یکی از راه‌های درآمد شرقیان صادرات شکر و قهوه به اروپا بود. پس از کشف قاره‌ی امریکا در سده‌ی پانزدهم م./نهم خ. و با شروع دوران استعمار اروپایی در سده‌های شانزدهم م./دهم خ.، شکر در بخش‌هایی از امریکای لاتین مانند کوبا و برزیل کاشت شد و اروپاییان توانستند پس از مدتی نه تنها از شرق مستقل شوند بلکه شروع کردند به صادر کردن شکر.

از همان زمان ساسانیان تا امروز خوزستان بزرگترین مرکز تولید شکر ایران بوده است.
سعدی در بیتی می‏گوید:
به خوزستان، به نادانی و شوخی ----------- متاع قند و شکر می‏فرستم

اما امروزه به لطف زحمات بی‌پایان برخی از علمای اسلام، بالاخره این صنعت بازمانده از ایرانیان وحشی و آتش پرست ساسانی رو به نابودی کامل دارد و دیگر امت مسلمان ایران برای شکر به کمونیست‌های کوبا و مسیحیان برزیل دست نیاز دراز می‌کند.