اسواران ساسانی

شنبه ۱۳/بهمن/۱۳۸۶ - ۲/فوریه/۲۰۰۸

سال گذشته کتابی خواندم از دکتر «کاوه فرخ» به نام «سواره نظام نخبه‌ی ساسانیان».


نام کتاب: سواره نظام نخبه‌ی ساسانیان (Sassanian Elite Cavalry)
نویسنده: دکتر کاوه فرخ
ناشر: آسپری (Osprey Publishing)
سال انتشار: ۲۰۰۵ م/۱۳۸۴ خ
زبان: انگلیسی

این کتاب از شکست داریوش بزرگ و خشایارشا در حمله به یونان شروع می‌کند و تحول و تکامل ارتش و به ویژه سواره نظام ایران را تا پایان زمان ساسانیان شرح می‌دهد. اروپاییان تصور می‌کنند با پیروزی اسکندر بر هخامنشیان در سال ۳۳۳ پ.م. دیگر کار ایران تمام شد. اما در این کتاب می‌بینیم که چگونه ایرانیان با بهبود و پیشرفت سواره نظام و ارتش خود و نوآوری‌های فناورانه و تاکتیکی توانستند پس از ۹۰ سال از فتح اسکندر، نخست فرمانروایان یونانی سلوکی را از ایران بیرون رانده و سرزمین‌های گذشته را پس بگیرند و سپس نزدیک ۹۰۰ سال (تا ۶۵۰ م.) مانع از پیشروی یونانیان و رومیان در شرق شوند و شکست‌های سنگین‌تری بر آنان وارد کنند مانند کشته شدن کراسوس به دست «رستم سورِن-پهلَو» (ن.ک. نوشته‌ی پیشین به نام رستم راستین) و شکست مارک آنتونی در آذربایجان و تارومار شدن لشکر آنان به دست اشکانیان. نیز سایر شکست‌های رومیان به دست ساسانیان.

تمركز كتاب حاضر بر جنبه‏ی نظامی تمدن ساسانيان و نوآوری‏های آنان در زمينه‌ی جنگ سواره نظام است.

اين كتاب نخستين كار پژوهشی است كه به تمامی به «اسواران» ساسانيان می‏پردازد و فهرست اصطلاح‌های پهلوی (پارسی میانه) نظامی را به دست می‌دهد همراه با شکل نشان‌ها و درفش‌ها و بحث مفصل درباره‌ی سازمان ارتش، جنگ‌افزارها و تاکتیک‌های جنگی اسواران ساسانیان. بخشی از مقدمه‌ی این کتاب چنین است:

ساسانیان «ابرقدرت دیگر» در شرق روم بودند. سواره نظام «اسواران» در بيشتر نبردهای ايران با روم حضور داشت. ماشین نظامی ساسانیان ثابت کرد که همگن روم است و اين «حقیقت ناخوشايندی» بود که رومیان بالاخره مجبور به پذیرش آن شدند. (ن.ک. Howard-Johnson, 1989). دانشوران، مردم، و رسانه‏ها در مورد کسانی مانند اسکندر، سزار، هانیبال، آتیلا و ناپلئون هیجان‏زده هستند اما عده‏ی اندکی از شاپور یکم ساسانی (۲۴۱ تا ٢٧٢ م.) خبر دارند که در طول عمر خود، سه امپراتور روم را شکست داد، یا از مرگ جولیان مرتد در ایران آگاه اند، این مرگ رخدادی بود که بقای مسیحیت در غرب را تضمین کرد. سواره نظام نخبه‏ی ساسانيان عامل کلیدی بود که مانع از آن شد که روم ایران را در خود جذب کرده و به مرزهای هند و چین برسد. امروزه كمتر كسی ترس و وحشتی را درک می‏کند که اسواران در رقیبان‌شان برمی‏انگیختند. لیبیانوس از روميانی ياد می‏کند که «ترجیح می‏دهند هر سرنوشتی را تحمل کنند اما با ایرانی رو در رو نشوند».

یکی دیگر از نکته‌های کلیدی که در این کتاب بر آن تاکید شده نقش زنان ایرانی در جامعه به ویژه در ارتش ساسانی است. زنان به مقام سرداری نظامی نیز می‌رسیدند.

نویسنده در حجمی کم (حدود ۷۰ صفحه) اطلاعات فروان و فشرده‌ای به خواننده می‌دهد که با توجه به محدود بودن منابع در دسترسی که به این گونه جزییات دوران ساسانیان بپردازد، هر گوشه از آن نتیجه‌ی تحقیق بسیار است. تصویرهای رنگی و حرفه‌ای کتاب که به دست «آنگس مک‌براید» و بر اساس توصیف‌های نویسنده نقاشی شده تصور کردن بسیاری از چیزها را آسان می‌کند. برای نمونه سلاحی که روی جلد دیده می‌شود شکل فرضی یکی دیگر از نوآوری‌های ساسانی است به نام «پنجگان» که طبق توصیف‌های برجامانده از آن (برای نمونه در کتاب تاریخ طبری) سلاحی بوده که می‌توانستند هم‌زمان ۵ تیر را با آن شلیک کنند.

دکتر فرخ مدت ۱۸ سال در زمینه‌ی ارتش‌های ایران باستان کار کرده است. عنوان برخی بخش‌های کتاب چنین است:
ریشه‏های اسواران / سازمان ارتش و اصلاحات ساسانیان / سلاح‏هاى اسواران / جامه، درجه‏ها، و نشان‏هاى اشرافی / يونيفورم و جامه / درفش یا پرچم/ مدال‏هاى نظامى يا نشان / نيروهاى كمكى و پشتيبانی / صف‏بندى در ميدان نبرد / استراتژى‏هاى اسواران / پيش‏قراولان، شناسایی، عمليات كمين، و دام / نمونه هایی از نبرد اسواران

در این کتاب هم چنین می‌خوانیم که تن‌پوش یکدست یا همان یونیفورم نظامی از نوآوری‌های هخامنشیان بود که بعدها یونانیان و رومیان از آنان تقلید کردند.

برای آگاهی بیشتر از نقش ساسانیان در تمدن‌های جهان هم چنین نگاه کنید به نوشته‌ی قبلی درباره‌ی ساسانیان.

نقد این کتاب نوشته‌ی دکتر Khoupenia در وبگاه رسمی دکتر کاوه فرخ.