نظامی گنجوی

پنج‌شنبه ۱۲/اردیبهشت/۱۳۸۷ - ۱/می/۲۰۰۷

نظام‌الدین الیاس پسر یوسف پسر زکی پسر موید مشهور به نظامی گنجوی از بزرگ‌ترین شاعران داستان‌سرای زبان پارسی و از افتخارهای ایرانیان است. مهم‌ترین اثر وی پنج منظومه‌ی داستانی است مشهور به «پنج گنج» یا خمسه‌ی نظامی با نام‌های «مخزن الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر»، و «اسکندرنامه». اسکندرنامه خود از دو بخش تشکیل شده است شرف‌نامه و اقبال‌نامه. از وی دیوان کوچکی شامل غزل و قصیده و قطعه و رباعی نیز وجود دارد که زنده‌یاد سعید نفیسی آن را تصحیح و منتشر کرده است.

نظامی در سده‌ی ششم قمری (زاده شده حدود سال‌های ۵۳۵ ق) در شهر گنجه در منطقه‌ی اران (جمهوری آذربایجان امروزی) زندگی می‌کرد. درباره‌ی نسب خود چنین می‌گوید:

گر شد پدرم به نسبت جد -------- یوسف پسر زکی موید
گر مادر من رییسه‌ی کُرد --------- مادرصفتانه پیش مرد
گر خواجه عمر که خال من بود ----------- خالی شدنش وبال من بود

نظامی از چکادهای بلند فرهنگ و ادب ایرانی و پارسی است. وی خود تحت تاثیر فردوسی توسی بود و مانند فردوسی اثر بزرگ وی پس از مرگش پیروان و مقلدان فراوانی یافت. از جمله کسانی که در تقلید از وی خمسه یا داستان‌سرایی کردند می‌توان از خمسه‌ی امیرخسرو دهلوی، هفت اورنگ عبدالرحمان جامی، و خمسه‌ی وحشی بافقی نام برد.

نظامی به ایرانی بودن خود افتخار می‌کرد آنجا که در دیباچه‌ی هفت پیکر می‌سراید:
همه عالم تن است و ایران دل ----------- نیست گوینده زین قیاس خجل
چون که ایران دل زمین باشد -------- دل ز تن به بود یقین باشد!

نظامی گنجوی نیز مانند عمادالدین نسیمی به تازگی و از آغاز سده‌ی بیستم م/سیزدهم خ در پروژه‌ی ملت‌سازی اتحاد شوروی جزو شاعران ترک و اهل جمهوری آذربایجان شده است! دلیل ترک بودن وی نیز بیت سست و بی‌پایه و مسخره‌ای است که چند دهه پس از آن که استالین او را ترک اعلام کرد در سال ۱۹۸۰ م/۱۳۵۹ خ «کشف شد»:
پدر بر پدر مر مرا ترک بود ---------- ز فرزانگی هر یکی گرگ بود!

دوست گرامی «دکتر علی دوست‌زاده» تحقیق مفصل (حدود ۲۷۰ صفحه) و مستندی در پاسخ به تمام ادعاهای همه‌ترک‌انگاران (pan-Turkist) در این زمینه و رد آنها نوشته است که خواندن آن را به همه پبشنهاد می‌کنم.

کار مهم دکتر دوست‌زاده را می‌توانید در این نشانی بخوانید:
سیاسی‌سازی پیشینه‌ی نظامی گنجوی: تلاش اتحاد شوروی در ایرانی‌زدایی شخصیتی تاریخی ایرانی

می‌توانید تمام مقاله را همراه با چند عکس در قالب پی.دی.اف از این نشانی یا این نشانی دریافت کنید.

عنوان انگلیسی تحقیق:

Politicization of the background of Nizami Ganjavi: Attempted de-Iranization of a historical Iranian figure by the USSR