Sunday, September 14, 2008

پرچم ایران

یک‌شنبه ۲۴/شهریور/۱۳۸۷ - ۱۴/سپتامبر/۲۰۰۸

همان طور که پیشتر نیز در نوشته‌ی درفش‌های ایرانیان، با آوردن بیت‌هایی از شاهنامه‌ی فردوسی گفتم، از دوران باستان روی درفش‌های ایرانیان نشان ماه و خورشید و شاهین و شیر و پلنگ و ببر و پیل و .... بوده است. پس از اسلام، به خاطر دوری از اتهام آتش‌پرستی و خورشیدپرستی و ... برای مدتی نشانی از خورشید نبود. بلکه گه گاهی هلال ماه دیده می‌شود. نشان‌های خورشید و شیر پیوستگی و ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ و تاریخ کهن ایرانی ما دارد. برای نمونه بیت مشهوری نیز از مولانای بلخی به حضور شیر بر پرچم‌های ایران اشاره دارد:

ما همه شیران ولی شیر علم -------- حمله‌مان از باد باشد دم به دم

در زمان صفویان، که می‌خواستند به شکوه گذشته بازگردند، شاه اسماعیل نسل خود را از یک سو به شاهان ساسانی و از سوی دیگر به امام موسای کاظم می‌رساند. در دوران صفویان نشان شیروخورشید به طور رسمی و مشخص و نزدیک به شکل امروزی آن بر درفش (پرچم)های ایرانیان بازمی‌گردد. در زمان ناصرالدین شاه قاجار شمشیری نیز به دست شیر داده شد. که به نظر نالازم می‌آید. شیر چه نیازی به شمشیر دارد؟! شیر به خود سپه‌شکن است همان طور که نظامی می‌گوید:

چون شیر به خود سپه‌شکن باش ----------- فرزند خصال خویشتن باش


پرچم ایران تا پیش از انقلاب

این نشان تا سال ۱۳۵۷ خ/۱۹۷۹ م نیز برجا بود. هم چنین به جای صلیب سرخ، ایران از شیروخورشید سرخ استفاده می‌کرد. تا این که پس از انقلاب، با این تصور که این نشان به پادشاهی و سلطنت‌طلبان مربوط است، آن را از روی پرچم رسمی ایران برداشتند و نام الله را به روشی بر پرچم ایران نشاندند که به اعتقاد برخی شباهت فراوانی به نشان سیک‌های هندی دارد. پرچم شیروخورشید سرخ نیز به هلال احمر (نوماه سرخ) تبدیل شد.


پرچم جمهوری اسلامی ایران

این هم نشان سیک‌ها که بدان خندا (khanda واژه‌ای سانسکریت به معنای شمشیر و شاید همریشه با خنجر در پارسی) می‌گویند:



این تصمیم «انقلابی» باعث شده که امروز بین ایرانیان بر سر پرچم واقعی ایران اختلاف بیفتد. گروهی معتقدند ما باید از پرچم رسمی استفاده کنیم. اما گروهی که به هویت و فرهنگ ایرانی خود اهمیت بیشتری می‌دهند و می‌دانند که شیروخورشید ربطی به نظام شاهنشاهی ندارد ترجیح می‌دهند نشانی کهن‌تر و باسابقه‌تر بر پرچم‌مان باشد. اما خوشمزه‌تر و بی‌پایه‌تر آن که گروهی (به ویژه در خارج از ایران) هیچ نشانی بر میان پرچم نمی‌گذارند و نام ایران را به انگلیسی یا پارسی بر روی نوار سپید پرچم می‌نویسند!! این نه نشان بی‌طرفی بلکه به نظر من نشان بی‌هویتی است و مفهوم نمادین پرچم را زیر سؤال می‌برد. آخر کدام پرچم را دیده‌اید که نام کشور نیز بر آن نوشته شده باشد؟

زنده‌یاد احمد کسروی تبریزی درباره‌ی تاریخ نشان شیروخورشید کتاب کوتاه ۳۴ صفحه‌ای نوشته که می‌توانید آن را در این نشانی بخوانید. (پرونده در قالب پی.دی.اف اندازه ۱ مگابایت)

در این زمینه هم چنین نگاه کنید به نوشته‌ای از مزدک بامدادان در تارنمای ایران امروز.


خشایارشا (اردشیر دوم؟) در حال نیایش اناهیتا
سده‌ی چهارم پیش از میلاد - موزه‌ی آرمیتاژ روسیه
(عکس برگرفته از تارنوشت روزنامک)

پی‌نوشت:
این هم گفتگویی با دکتر حمید ندیمی استاد دانشکده‌ی معماری دانشگاه شهید بهشتی (ملی) درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری طرح پرچم ایران پس از انقلاب.

- قبل از انقلاب در جلسات دکتر شریعتی شرکت می‌کردم. ایدهء چنین کاری را در این جلسات و زمانی که تفسیر سورهء حدید مطرح بود به دست آوردم. علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. در آن جلسات دریافتم که حکومت اسلامی سه اصل اساسی دارد: «کتاب، میزان، حدید» یا «کتاب، ترازو و آهن»، یعنی اگر جامعه‌ای یکی از این سه اصل را نداشته باشد به سوی رستگاری نمی‌رود.

- آیا درست است این آرم برگرفته از آرم گروه خاصی در هندوستان است؟

- هلال‌های تعبیه‌شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند. این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهندهء پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقهء اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمهء الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی در ترکیب با شکل تشدید ( ّ ) که در خط فارسی و عربی نشانهء شدت است، شمشیر را تداعی می‌کند؛ این همان تعبیر کلمهء «حدید» است. تقارن‌های این آرم هم نشانهء تعادل و توازن است؛ این همان میزان است. بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این آرم همان بیان کلمهء الله است که قالب و محتوا را در خود جای داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان‌دهندهء پیام جهانی آن باشد.


پی‌نوشت ۲:
این هم تصویری از فرستادگان دربار صفویان به کاخ ورسای فرانسه در سال ۱۷۱۵ م/۱۰۹۴ خ که در آن به خوبی شیروخورشید دیده می‌شود.


عکس برگرفته از دانشنامه‌ی ایرانیکا بخش صفویان از درآیه‌ی پرچم

12 نظر:

Anonymous said...

https://balatarin.com/permlink/2008/9/14/1397392

mohammad hoseyn -- said...

درود
در تارنمای فرهنگستان خوانده بودم که نخستین بار مسعود غزنوی شیر و خورشید را به درفش افزود .
راستی در تارنگار شما به نقل از یک نویسنده خوانده بودم که در هفتسد هشتسد سال گذشته همه ی پادشاهی هایی که بر ایران فرمان راندند ترک بودند جز زندیه و پهلوی.
ولی به گفته ی احمد کسروی صفویان هم ، ایرانی بودند ( آذری )با ارج و سپاس

Anonymous said...

محمد حسین گرامی.
درود.

درباره‌ی شاه مسعود غزنوی چیزی در کتاب تاریخچه‌ی شیروخورشید احمد کسروی نبود.

درباره‌ی پادشاهان ترک نیز حق با شماست. من فقط آن نوشته را - که به گمانم حرف یک همه‌ترک‌انگار بود - نقل کرده بودم. صفویان نیز ایرانی بودند، کردتبارانی که در آذربایجان ساکن شده بودند.

شهربراز

Anonymous said...

سلام علیکم
درباره ی پرچم ایران
باعث افتخار است اگر دو مقاله ی
http://seyyedmohammadi.blogfa.com/post-290.aspx
و
http://seyyedmohammadi.blogfa.com/post-27.aspx
اثر بنده را نگاهی بیندازید

با احترام
سیدعباس سیدمحمدی

Anonymous said...

آقای سیدمحمدی
سلام بر شما.

مقاله‌های‌تان را خواندم. جالب بودند. اتفاقا نظر من هم همین است که نمادی تاریخی، میهنی و دینی بر پرچم باشد. اما به نظر من به گواهی تاریخ، شیروخورشید (بدون شمشیر آن) هم از همان نمادهای تاریخی دیرینه است. اگر نوشته‌ی احمد کسروی را هم بخوانید می‌بینید.
در تاریخی بودن حضور شیر روی پرچم ایران به گمانم بیت مشهوری که از مولانا نوشتم سودمند است:

ما همه شیران ولی شیر علم
حمله‌مان از باد باشد دم به دم

شهربراز

Anonymous said...

سلام علیکم.
با آرزوی قبولی ی طاعات و عبادات شما و خانواده ی محترم.
ظاهراً یک عده آمده اند روز درگذشت شهریار را روز ملی ی شعر و ادب معرفی کرده اند. شاید میل دارند بتوانند در تقویم هم بگنجانندش.
طاهره صفارزاده:
... در مملکتی که مملکت ادبیات است، می آیند شهریار را نماد ادبیات ایران می کنند. درست است که او چند شعر خوب هم دارد؛ اما این بی انصافی است.

مفتون امینی:
این که یک روز به اسم شهریار باشد، موافق ام؛ اما روز ملی شعر و ادب نه. به نظر من فردوسی از همه شایسته تر است.

سیدمحمدی:
بنده تصور می کنم:
روز ملی ی زبان فارسی = روز تولد (وفات؟) فردوسی.
روز ملی ی شعر فارسی = روز تولد (وفات؟) حافظ.
روز ملی ی نثر فارسی = روز تولد (وفات؟) سعدی.

نظر شما؟

سیدعباس سیدمحمدی.

***
بنده تصور می کنم اگر واقعاً شیر و شمشیر و خورشید
نماد دینی و میهنی و ... بود
حاکمان بعد از 1357 روی آن حساس نمی شدند
کما این که اگر شکلک فعلی ی پرچم ایران
مساوی باشد با گرافیکی از الله
گمان نکنم چنل وان و امثال آنها حساسیت داشته باشند به آن
بنده گمان می کنم شیر و خورشید عملاً شده بود از نشانه های حکومت پهلوی
مثل شکلک فعلی که نشانه ای از حکومت فعلی است
و حکومت به شدت به آن حساس است

بنده تصور می کنم ماها باید از شیر و خورشید و شمشیر و شکلک فعلی عبور کنیم
سطحمان بالاتر باشد
و همچنین
بهانه به دست مخالفان خود ندهیم
پرچم اصولاً همین سه رنگ باشد
بدون آرم و شکلک و نماد و این چیزها
ببخشید
شما اهل فرهنگ هستی
شما تمام حدود دویست پرچم ملی ی کشورها را ببین
ببین چند تاشان شیر دارند؟

البته موضوعی مانند پرچم
باید از نظر ملت معلوم شود
ظاهراً نه در پرچم سابق ایران
نه در پرچم فعلی ی ایران
کسی مردم را آدم به حساب نیاورده
رفراندوم 1358 هم الکی بود
حضرت آیت الله خمینی اگر یک عمامه هم می گذاشت وسط پرچم کسی حرف نمی زد

پرچم شیر و خورشید هم مراحل دموکراتیک را طی نکرده بود
نظر نهائی ی بنده:
پرچم فعلی و پرچم شیر و خورشید و پرچم بدون هر گونه آرم
و انواع پیشنهادهای دیگر
باید به رأی ملت گذاشته شود
خب من نظر خودم را می گویم
حضرت عالی نظر خودت را می گوئی
ولی قرار است پرچم برای همه باشد

با احترام

Anonymous said...

آقای سیدمحمدی

با تمام گفته‌های‌تان درباره‌ی پرچم ایران موافقم. بهترین کار همه‌پرسی (رفراندم) است. به همراه توضیح و شرح کامل و پیشینه‌ی تاریخی و ارزیابی هر کدام.

درباره‌ی نامگذاری روز درگذشت شهریار به نام روز ملی شعر و ادب پارسی من هم مخالفم. مطلبی خواهم نوشت. و مطمئنم خود شهریار نیز راضی نبود وقتی حافظ هست - که شهریار عاشق و مریدش بود - روز ادب به نام شهریار باشد.

Anonymous said...

آرم ايران هيچ ربطي به آرم هندوها نداره

فقط احمق ها اين ر باورميكنن

اينه خيلي تابلو هست

کاوه said...

با درود
برخی از عکسهای مربوط به این نوشته قابل مشاهده نیست.

shahrbaraz said...

به کاوه

درود. مشکل تصویرها درست شد.

پیروز باشید

شهربراز

peace keeper said...

سلام به دوستان گرامی علی الخصوص شما شهربراز جان
اگر به مزینهء شیر و خورشید در فرهنگ های غیر ایرانی نگاه کنید میبینید شیر و خورشید به تنها از ابداعات ایرانیان نیست بلکه در مصر باستان بسیار کاربرد داشته است یا شاید بتوان گفت ایرانیان در عهد ساسانی این نماد گرافیکی را از تمدن مصر گرفته باشند
طرع دیگری که در پرچم ایران ور در دوران هخامنشی دارای سابقه است یک پرنده از تیرهء شاهین ها بانام صقر مشهور است و در انگلیسی به آن ساکار فالکون میگویند نیز به وفور در نقوش مصری دیده میشود و این خود نشانهء نزدیکی بسیار تمدن ایران آریایی با تمدن مصر باستان است . البته در اینکه آریاییان ایران اولین قومی در تاریخ بوده اند که از یک نشان برای پرجم استفاده کرده اند بر همگان واضح و مسلم است اما نباید تاریخ را از دید یک جانبه نگریست!

پايگاه said...

كتابها و گفتارهاي احمد كسروي در روزنامه پرچم را در پايگاه زير بخوانيد :
www.kasravi-ahmad.blogspot.com