پرچم ایران

یک‌شنبه ۲۴/شهریور/۱۳۸۷ - ۱۴/سپتامبر/۲۰۰۸

همان طور که پیشتر نیز در نوشته‌ی درفش‌های ایرانیان، با آوردن بیت‌هایی از شاهنامه‌ی فردوسی گفتم، از دوران باستان روی درفش‌های ایرانیان نشان ماه و خورشید و شاهین و شیر و پلنگ و ببر و پیل و .... بوده است. پس از اسلام، به خاطر دوری از اتهام آتش‌پرستی و خورشیدپرستی و ... برای مدتی نشانی از خورشید نبود. بلکه گه گاهی هلال ماه دیده می‌شود. نشان‌های خورشید و شیر پیوستگی و ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ و تاریخ کهن ایرانی ما دارد. برای نمونه بیت مشهوری نیز از مولانای بلخی به حضور شیر بر پرچم‌های ایران اشاره دارد:

ما همه شیران ولی شیر علم -------- حمله‌مان از باد باشد دم به دم

در زمان صفویان، که می‌خواستند به شکوه گذشته بازگردند، شاه اسماعیل نسل خود را از یک سو به شاهان ساسانی و از سوی دیگر به امام موسای کاظم می‌رساند. در دوران صفویان نشان شیروخورشید به طور رسمی و مشخص و نزدیک به شکل امروزی آن بر درفش (پرچم)های ایرانیان بازمی‌گردد. در زمان ناصرالدین شاه قاجار شمشیری نیز به دست شیر داده شد. که به نظر نالازم می‌آید. شیر چه نیازی به شمشیر دارد؟! شیر به خود سپه‌شکن است همان طور که نظامی می‌گوید:

چون شیر به خود سپه‌شکن باش ----------- فرزند خصال خویشتن باش


پرچم ایران تا پیش از انقلاب

این نشان تا سال ۱۳۵۷ خ/۱۹۷۹ م نیز برجا بود. هم چنین به جای صلیب سرخ، ایران از شیروخورشید سرخ استفاده می‌کرد. تا این که پس از انقلاب، با این تصور که این نشان به پادشاهی و سلطنت‌طلبان مربوط است، آن را از روی پرچم رسمی ایران برداشتند و نام الله را به روشی بر پرچم ایران نشاندند که به اعتقاد برخی شباهت فراوانی به نشان سیک‌های هندی دارد. پرچم شیروخورشید سرخ نیز به هلال احمر (نوماه سرخ) تبدیل شد.


پرچم جمهوری اسلامی ایران

این هم نشان سیک‌ها که بدان خندا (khanda واژه‌ای سانسکریت به معنای شمشیر و شاید همریشه با خنجر در پارسی) می‌گویند:



این تصمیم «انقلابی» باعث شده که امروز بین ایرانیان بر سر پرچم واقعی ایران اختلاف بیفتد. گروهی معتقدند ما باید از پرچم رسمی استفاده کنیم. اما گروهی که به هویت و فرهنگ ایرانی خود اهمیت بیشتری می‌دهند و می‌دانند که شیروخورشید ربطی به نظام شاهنشاهی ندارد ترجیح می‌دهند نشانی کهن‌تر و باسابقه‌تر بر پرچم‌مان باشد. اما خوشمزه‌تر و بی‌پایه‌تر آن که گروهی (به ویژه در خارج از ایران) هیچ نشانی بر میان پرچم نمی‌گذارند و نام ایران را به انگلیسی یا پارسی بر روی نوار سپید پرچم می‌نویسند!! این نه نشان بی‌طرفی بلکه به نظر من نشان بی‌هویتی است و مفهوم نمادین پرچم را زیر سؤال می‌برد. آخر کدام پرچم را دیده‌اید که نام کشور نیز بر آن نوشته شده باشد؟

زنده‌یاد احمد کسروی تبریزی درباره‌ی تاریخ نشان شیروخورشید کتاب کوتاه ۳۴ صفحه‌ای نوشته که می‌توانید آن را در این نشانی بخوانید. (پرونده در قالب پی.دی.اف اندازه ۱ مگابایت)

در این زمینه هم چنین نگاه کنید به نوشته‌ای از مزدک بامدادان در تارنمای ایران امروز.


خشایارشا (اردشیر دوم؟) در حال نیایش اناهیتا
سده‌ی چهارم پیش از میلاد - موزه‌ی آرمیتاژ روسیه
(عکس برگرفته از تارنوشت روزنامک)

پی‌نوشت:
این هم گفتگویی با دکتر حمید ندیمی استاد دانشکده‌ی معماری دانشگاه شهید بهشتی (ملی) درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری طرح پرچم ایران پس از انقلاب.

- قبل از انقلاب در جلسات دکتر شریعتی شرکت می‌کردم. ایدهء چنین کاری را در این جلسات و زمانی که تفسیر سورهء حدید مطرح بود به دست آوردم. علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. در آن جلسات دریافتم که حکومت اسلامی سه اصل اساسی دارد: «کتاب، میزان، حدید» یا «کتاب، ترازو و آهن»، یعنی اگر جامعه‌ای یکی از این سه اصل را نداشته باشد به سوی رستگاری نمی‌رود.

- آیا درست است این آرم برگرفته از آرم گروه خاصی در هندوستان است؟

- هلال‌های تعبیه‌شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند. این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهندهء پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقهء اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمهء الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی در ترکیب با شکل تشدید ( ّ ) که در خط فارسی و عربی نشانهء شدت است، شمشیر را تداعی می‌کند؛ این همان تعبیر کلمهء «حدید» است. تقارن‌های این آرم هم نشانهء تعادل و توازن است؛ این همان میزان است. بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این آرم همان بیان کلمهء الله است که قالب و محتوا را در خود جای داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان‌دهندهء پیام جهانی آن باشد.

پی‌نوشت ۲:
این هم تصویری از فرستادگان دربار صفویان به کاخ ورسای فرانسه در سال ۱۷۱۵ م/۱۰۹۴ خ که در آن به خوبی شیروخورشید دیده می‌شود.


عکس برگرفته از دانشنامه‌ی ایرانیکا بخش صفویان از درآیه‌ی پرچم