دکتر منوچهر ستوده

یک‌شنبه ۹/تیر/۱۳۸۷ - ۲۹/جون/۲۰۰۸

دکتر «منوچهر ستوده» در 28 تیر 12۹۶ خ/جولای ۱۹۱۷ م. در گیلان زاده شد. و سپس همراه خانواده به تهران آمدند و از کالج امریکایی‌ها (دبیرستان البرز) دیپلم گرفته و سپس از دانشسرای عالی لیسانس زبان و ادبیات فارسی گرفت. در سال ۱۳۲۹ نیز دکتری خود را در همین رشته از دانشگاه تهران دریافت کرد.


دکتر منوچهر ستوده - سال ۱۳۸۶ خ

یکی از کارهای مهم دکتر «منوچهر ستوده» کتاب گران‌سنگ «از آستارا تا استارباد» است که در ۱۰ جلد و طی ۳۰ سال (یعنی از سال ۱۳۴۹ خ/۱۹۷۰ م تا ۱۳۸۰ خ/۲۰۰۱ م) نگاشته و چاپ و پخش شده است. همان طور که از نام کتاب برمی‌آید دکتر ستوده برای این تحقیق سنگین و معتبر جغرافیایی/فرهنگی/تاریخی از گوشه‌ی باختری (غربی) دریای مازندران در آستارا آغاز کرده و تا خلیج حسین‌قلی در استارباد (استراباد) در خاور (شرق) این دریا را مطالعه و بررسی کرده است. و نتیجه‌ی تحقیق نیز به طور مرتب هم زمان با تحقیق چاپ و منتشر می‌شده است.

اگر در کارنامه‌ی اين دکتر زبان و ادبيات فارسی، تنها به اثر ارزنده‌ای چون «از آستارا تا استارباد» اشاره شود نيز، بسنده‌ی نماياندن بزرگی اين مرد خواهد بود. منوچهر ستوده‌ای که تصحيح سه کتاب پايه‌ی تاريخ گيلان (تاريخ گيلان عبدالفتاح، گيلان و ديلمستان مرعشی و تاريخ خانی ميرشمس‌الدين)، جمع‌آوری نخستين واژه‌نامه‌ی گيلکی و قلاع اسماعيليه در رشته کوه های البرز، نيز تصحيح و تحشيهء «حدود العالم» همچنين تصحيح و تحشيهء «تاريخ رويان» تنها گوشه‌ای از کارنامه‌ی کاری وی به حساب می‌آيد.

- بنده هم از آستارا گرفتم همين‌طوری حاشيه‌ی دريا را مطالعه کردم، رفتم تا خليج حسين‌قلی که اين حدودا 22 تا 23 سال طول کشيد.

- آيا زرتشتی‌گری در اين‌جا نفوذ کرده بود؟ نه! برای اين‌که شما از خود توالش تا فومنات بياييد و بعد وارد رشته کوه البرز شويد، پنج-شش جور دفن می‌بينيد. دفن، جزء دين زرتشت نيست. زرتشتی دفن نمی‌کند. برای مثال، اين صفحات هرزويل را که بررسی می‌کردم، ديدم همه‌اش اين‌جوری است که طاق‌های مدور بالای آن، زيرش صاف، تابوت را درسته بکنند توی‌اش و جلوش را ببندند.
آمدم به صفحات ديلمان، دو تا تخته سنگ عمودی و يک تخته سنگ روی‌اش. دفنی ما نداريم. دفن بايد جايی باشد که نشان بدهد دين زرتشت وجود نداشته. حالا اين‌جا چه دينی داشته من نمی‌دانم. ... احتمال است که ميتراييسم به اين‌جاها اثر کرده باشد.

- توتميسم را شما اگر بخواهيد بررسی کنيد و برويد و دقيق شويد، درست از همان آستارا تا خليج حسين‌قلی، درخت مسلما ارزش داشته. رابينو نوشته اين‌جا درخت است، من آمدم بررسی کردم ديدم امام‌زاده شده است. اين‌ها هست ولی کسی بررسی کامل نکرده است.

- اين‌جا تا زمان شاه عباس ديوها زندگی می‌کردند. ديوها چه زبانی داشتند، بنده يک مقاله تنظيم کردم حالا در يکی از يادنامه‌های آقايان چاپ می‌شود. به اين نتيجه رسيدم که ديوان مازندران در آن تاريخ تمام زبان‌های زنده‌ی دنيا را بلد بودند، چينی می‌دانستند، ژاپنی می‌دانستند و... چه‌طور شد تمدن به اين‌جا رسيده که يارو پنج زبان را بلد بوده! و حتا فردوسی می‌گويد که به ايرانيان آموختند، اين نشان می‌دهد که سطح تمدن‌شان خيلی بالا بوده است. ... مردمی هم بودند، متکلم به اين زبان بودند. قبل از آريايی‌ها، متکلم به اين زبان بودند. آريايی‌ها که می‌خواهند جای اين‌ها را بگیرند، حالا با جنگ و جدال يا پيش‌روی، نمی‌دانم چه جوری شده، ولی جای اين‌ها را گرفتند؛

- غار ديو سفيد هم هست. خود ديو سفيدش هم هست! الان شما از نوشهر بخواهيد برويد به طرف محمودآباد، دست راست در سينه‌ی کوه بايد برويد تماشای‌اش کنيد. يک غار عجيب و غريبی‌ست. و يک خندقی کنده‌اند به عمق پانزده-شانزده متر. ديدنی‌ست. ... اين‌ها يک مردی می‌خواهد که يک خرده حواس‌اش جمع باشد و بنشيند و شاه‌نامه‌ی جغرافيايی را پياده کند. و می‌شود؛ به قول دکتر کيا به شرطی که کج نگاه نکند. يک دفعه مازندران را نبرد شام! مازندران به شام ربطی ندارد برادر! مازندران به همين سرزمين ايران مربوط است.

فهرست برخی آثار دکتر منوچهر ستوده:

۱) فرهنگ گیلکی. با مقدمه پور داود، تهران، نشریه انجمن ایرانشناسی، 1332 خ.

2) فرهنگ سمنانی–سرخه‌ای–لاسگردی-سنگسری–شهمیرزادی. ج اول، تهران، دانشگاه تهران، 13۴2

۳) فرهنگ سمنانی، امثال و اصطلاحات و اشعار. (مجلد دوم)، تهران، ۱۳۵۶.

۴) قلاع اسماعیلیه در رشته کوههای البرز. تهران، دانشگاه تهران، 13۴۵.

۵) تاریخ گیلان و دیلمستان. تألیف ظهیرالدین بن نصیر الدین مرعشی، با تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران، 13۴7.

۶) تاریخ رویان. تألیف مولانا اولیاءالله آملی، تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران، 13۴8

۷) تاریخ گیلان: وقایع سالهای 923-1038 هجری قمری. تألیف ملا عبدالفتاح فومنی گیلانی، به تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران، 13۴9

۸) تاریخ مازندران. تألیف ملا شیخعلی گیلانی، تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران، 13۵2

۹) از آستارا تا استارباد. در ۱۰ جلد

خاستگاه:
گفتگویی با دکتر منوچهر ستوده در مجله‌ی اینترنتی «ورگ» برگرفته از مجله‌ی «گیله‌وا» سال ۱۳۸۶ خ / ۲۰۰۷
م.