واژه‌شناسی: کاغذ تورنسل

دوشنبه ٩/بهمن/١٣٩١ - ٢٨/ژانویه/٢٠١٣

در آزمایش‌های شیمی، برای تعیین جوهر یا قلیا (در انگلیسی acid و base، با تلفظ فرانسوی «اسید» و «باز» به ترتیب به معنای «ترش» و «پایه») بودن، کاغذی رنگی به کار می‌رود که «کاغذ تورنِسُل» گفته می‌شود. واژه‌ی فرانسوی «تورنِسُل» (tournesol) به معنای «آفتابگردان» است (از دو بخش: tourn به معنای گشتن و sol به معنای خورشید؛ در ایتالیایی: girasole جیراسُله).

من نمی‌دانم چرا کسانی که نخستین بار این وام‌واژه را وارد زبان پارسی کردند و به دانش‌آموزان تحمیل کردند با خود نیندیشیدند که مگر «کاغذ آفتابگردان» چه مشکلی دارد که باید «تورنِسُل» را وارد زبان‌مان کنیم؟ جالب آن که در زبان عربی به این کاغذ «ورقه عبّاد الشمس» می‌گویند!

البته امروزه این طرز فکر همچنان جاری است که «این واژه نام خاص است یا معنای خاص دارد یا مفهومی است که در فارسی قابل بیان نیست و ...». حتا شاید بتوان گفت چه نیازی بود که همان «جوهر» و «قلیا» را با «اسید» و «باز» جایگزین کنند؟ از همین جا، «اسیدیته» و دیگر ترکیب‌های فرانسوی هم وارد زبان ما شده است.

برای آگاهی بیشتر باید گفت که در انگلیسی نام این کاغذ را litmus paper می‌گویند و litmus نام ماده‌ی رنگی به کار رفته در این کاغذها است و نژیده (عصاره)ی lichen یا گل‌سنگ است.