Persian یا Farsi؟ پرسش این است

پنج‌شنبه ۲۰/تیر/۱۳۸۷ - ۱۰/جولای/۲۰۰۸

به نظر من جای تاسف و شرمساری است که ملتی در روبرو شدن با دیگران نام درست زبان خود را نداند. نام درست زبان ما در زبان انگلیسی Persian است نه Farsi و در این باره تا پایان دهه‌ی ۱۳۵۰ خ/۱۹۷۰ م هیچ شکی نبود.

در این باره بحث و گفتگو فراوان شده است و نشانی دو نوشته که به نظر من کافی هستند در کنار این وبلاگ آمده است به ویژه مقاله‌ی دکتر کامران تلطف، استاد دانشگاه آریزونا، با عنوان
«نام زبان ما در انگلیسی چیست؟»

اما این هفته در دو مورد پشت سر هم با دو نفر این گفتگو را کردم و بد ندیدم که در وبلاگم نیز دوباره یادآوری کنم.

همان طور که وقتی ما به زبان انگلیسی صحبت می‌کنیم نمی‌گوییم I'm going to khaneh بلکه می‌گوییم I'm going home باید بگوییم I speak Persian نه این که I speak Farsi. نام زبان، نام خاص نیست که بگوییم نباید آن را ترجمه کرد. در هر زبان نام زبان‌های دیگر پیرو شیوه و سنت همان زبان است. مثلا ما می‌گوییم زبان «انگلیسی»، فرانسویان می‌گویند anglais اما خودشان می‌گویند English. یا ما می‌گوییم لهستانی اما خودشان می‌گویند polski و در زبان انگلیسی می‌گویند Polish و در زبان فرانسه polonais. بنابراین همان طور که هر لهستانی نباید در زبان انگلیسی بگوید I speak polski ما هم نباید بگوییم I speak Farsi. به همین سادگی. (نمونه‌های دیگر این تفاوت نام زبان‌های یونانی و آلمانی هستند).

با نگاه به هر فرهنگ انگلیسی این مشکل حل می‌شود. اما برخی ساده‌ترین راه را کنار گذاشته و به بحث‌های فلسفی می‌پردازند که Farsi درست است! اگر به فرهنگ‌های دوزبانه‌ی زنده‌یاد سلیمان حییم یا فرهنگ آریان‌پور نگاه کنید برابر زبان فارسی نوشته شده: Persian نه Farsi. اگر به فرهنگ‌های معتبر انگلیسی نیز نگاه کنید همه نام زبان ما را Persian نوشته‌اند.

Oxford:
-------
Persian:
1. a person from ancient Persia, or modern Persia, now called Iran.
2. the official language of Iran

Webster:
----------
Persian:
1: one of the people of Persia:
a member of modern Iranian nationality
2
a: any of several Iranian languages dominant in Persia at different periods
b: the modern language of Iran and western Afghanistan

American Heritage:
-----------------
adjective:
Of or relating to Persia or Iran, or to their peoples, languages, or cultures.
noun:
1. A native or inhabitant of Persia or Iran.
2. Any of the western Iranian dialects or languages of ancient or medieval Persia
and modern Iran.

Dictionary.com
--------------
Persian:
- of or pertaining to ancient and recent Persia (now Iran),
its people, or their language.
- an Iranian language, the principal language of Iran and western Afghanistan,
in its historical and modern forms.

اما پس از انقلاب و خروج ایرانیان فراوان از ایران، به تدریج Farsi در زبان انگلیسی راه یافت. گروهی به خاطر کمی‌ی سواد زبان انگلیسی، این واژه را به کار بردند که به اصطلاح بر آنان حَرَجی نیست. (گروهی از اینان حتا پس از بیست و چند سال زندگی در امریکا هنوز انگلیسی را درست صحبت نمی‌کنند. بگذریم.)

اما گروهی - به ویژه چپ‌ها و کمونیست‌ها و کسانی که با هویت ایرانی خود مشکل داشتند - به دلیل ایدئولوژیک این واژه را به کار بردند. استدلال گروه دوم این است که: چرا باید اجازه بدهیم دیگران [=اروپاییان] هویت ما را تعریف کنند؟ آیا چون خاورشناسان به زبان ما می‌گویند Persian ما هم باید همان نام را به کار ببریم؟ من هویتم را خودم تعریف می‌کنم. بنابراین I speak Farsi. مانند این مقاله در پایگاه ایرانیان. مانند آن است که وقتی انگلیسی زبانی به فرانسه صحبت کند بگوید je parle English چون نام زبان من English است. اگر بگویم je parle anglais اجازه داده‌ام که فرانسویان هویت مرا تعریف کنند!

در واقع به گمان اینان چون رژیم پهلوی خود را به ایران باستان پیوند می‌زد و از پژوهش‌های خاورشناسان سوءاستفاده می‌کرد اگر ما هم بگوییم Persian داریم مانند پهلوی عمل می‌کنیم و انگیزه‌ی سیاسی داریم و چون ما از رژیم پهلوی متنفریم بنابراین از واژه‌ی Persian استفاده نمی‌کنیم. و چون لابد خاورشناسان دشمن ما [چه کسی؟] هستند بنابراین ما نباید اجازه بدهیم هویت ما را تعریف کنند. این گروه با این کار در واقع برای خود هویت جدیدی تعریف می‌کنند و خود را در ردیف بورکینافاسو و کویت و دیگر کشورهای نوبنیاد می‌گذارند. اما مشکل اینجاست که از راه به تمام ملت و هویت ایرانی ضربه می‌زنند. مانند کسی که در کشتی نشسته باشد و بگوید من قسمتی که خودم نشسته‌ام را سوراخ می‌کنم به شما کاری ندارم. جالب آن که کشورهای نوبنیادی مانند امارات متحد عربی که هنوز ۸۰ ساله هم نیست یا جمهوری آران (آذربایجان) سعی می‌کنند با بازنویسی تاریخ و جعل و دستکاری و خرج کردن میلیون‌ها دلار برای خود هویت بتراشند آنگاه برخی از ایرانیان (بدون دریافت هیچ پولی) این گونه سعی در نابودی تاریخ و هویت خود و دیگر ایرانیان می‌کنند. با کسی برخورد کردم که گفت اهل ترکیه هستم. پرسیدم کجای ترکیه؟ گفت راستش من اهل جمهوری آذربایجان [=اران] هستم. اما چون کسی آنجا را نمی‌شناسد می‌گویم اهل ترکیه‌ام. حال با این که همه می‌دانند Persian چه زبانی است گروهی Farsi را به کار می‌برند که کسان کمتری می‌دانند چه زبانی است.

گروهی نیز به رواج اصطلاح Farsi در رسانه‌های غربی و پایگاه‌های اینترنتی تکیه می‌کنند. اما دلیلی ندارد که رسانه‌ها درست بگویند. باید دید سطح علمی و آگاهی رسانه در چه حدی است و تا چه حد معتبر است. و گاه، باید دید چه کسانی پشت آن هستند. وقتی گروهی از ایرانیان اصرار به کاربرد Farsi دارند و دلشان برای زبان خودشان نمی‌سوزد چرا دیگران چنین کنند؟ یا این که می‌گویند زبان پویا است و تغییر می‌کند. به قول دبیر زبان ما، شاید شما بشنوید کسی می‌گوید: سرم خورد تو دیفال [=دیوار]. آیا او را معیار زبان پارسی می‌گیرد و از این به بعد به جای دیوار می‌گویید دیفال؟ یا برخی از امریکاییان افریقایی تبار به جای you were می‌گویند you was یا به جای ask (پرسیدن) می‌گویند aks و در کتاب‌ها و فیلم‌ها و پایگاه‌های اینترنتی هم به همین شکل نوشته شده است. آیا پس از این باید در زبان انگلیسی بگوییم you was و aks؟ روشن است که نه.

برخی نیز استدلال به ظاهر زبان‌شناختی می‌کنند که زبان امروز ما با زبان پارسیان (هخامنشیان) و ساسانیان فرق دارد. بنابراین نباید به آن Persian گفت بلکه Farsi مناسب است. درست است که ما به زبان هخامنشیان صحبت نمی‌کنیم اما در اصطلاح زبان‌شناسی آن شکل‌های باستانی به ترتیب Old Persian (پارسی کهن) و Middle Persian (پارسی میانه) و زبان امروزی ما New Persian (پارسی نو) گفته می‌شود. همان طور که شکل‌های قدیمی زبان انگلیسی Old English و Middle English گفته می‌شود. اگر معیار درک زبان باشد که نوشته‌های سده‌ی چهاردهم میلادی انگلیسی برای بیشتر مردم انگلیسی زبان امروز قابل درک نیست. اما ما می‌توانیم نوشته‌های سعدی و فردوسی و نظامی را بخوانیم و تا میزان بسیار زیادی آن را درک کنیم. با این استدلال هر ۱۰۰ سال باید یک نام تازه به هر زبان داد. همان طور که کاربرد Old English نشانه‌ی پیوستگی فرهنگی و زبانی است کاربرد Old Persian و Persian نیز نشانه‌ی پیوستگی است.

و یا برخی دیگر می‌گویند برای تمایز و جداسازی زبانی که در ایران و افغانستان و تاجیکستان صحبت می‌شود باید گفت Farsi (و Dari و Tajiki). این استدلال نیز نابجاست. زبان انگلیسی نیز در کشورهای گوناگون مانند بریتانیا و امریکا و کانادا و استرالیا صحبت می‌شود اما در همه جا یک نام دارد. تنها برای جداسازی و تاکید بر گویش خاص، نام کشور پیش از آن می‌آید و کسی نمی‌گوید I speak Australian بلکه I speak English. بعد برای تاکید بر لهجه‌ی کشورش می‌گوید Australian English. همین طور زبان فرانسه که در فرانسه و کانادا صحبت می‌شود و به شکل دوم Canadian French می‌گویند. در باره‌ی این بحث آخر هم چنین نگاه کنید به مقاله‌ی «کیستی تبرخورده‌ی زبان پارسی»