فرهنگ ریشه‌شناسی پارسی - دکتر علی نورایی

پنج‌شنبه ٨/خرداد/١٣٩٣ - ٢٩/می/٢٠١۴

پیشتر درباره‌ی فرهنگ ریشه‌شناسی استاد گارنیک آساطوریان (Garnik Asatrian) نوشته بودم که قرار بود سال ٢٠١٠ م. / ١٣٨٩ خ. به بازار بیاید. اما به نوشته‌ی صفحه‌ی مربوط به این فرهنگ در انتشارات بریل (Brill) هلند، تاریخ انتشار به سال ٢٠١۵ م. / ١٣٩۴ خ. افتاده است. در این جستار به معرفی فرهنگ ریشه‌شناسی دیگری می‌پردازم که به تازگی بدان برخوردم:


نام کتاب: فرهنگ ریشه‌شناسی پارسی و انگلیسی و دیگر زبان‌های هندواروپایی
نویسنده: دکتر علی نورایی
ناشر: نویسنده
سال: ٢٠١٣ م. / ١٣٩٢ خ.
صفحه: ٨٨۴

به نوشته‌ی آقای نورایی در صفحه‌ی رُخ‌نامه (فیس-بوک) خودش، وی در سال ١٩٧۵ م. / ١٣۵۴ خ. از دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر آن زمان) فارغ التحصیل شده است. اما درباره‌ی رشته‌ای که در آن مدرک دکتری گرفته است و نیز پیشینه و تجربه‌اش چیز دیگری ننوشته است. بر پایه‌ی همان صفحه، این کتاب در تاریخ ١۴ فوریه ٢٠١٣ (٢٣ بهمن ١٣٩١ خ) در سایت بایگانی اینترنت (Internet Archive) گذاشته شده است.

فهرست گنجانده‌های کتاب چنین است:

- پیشگفتار
- درآمد
- دانش ریشه‌شناسی
- کتاب‌نامه
- راهنمای کاربرد فرهنگ
- نمودارهای ریشه‌شناسی
- نمایه

ساختار کتاب چنین است که بر سر هر صفحه درآیه‌ی پوروا-هندواروپایی (Proto-Indo-European) آمده و سپس به صورت نمودار، واژه‌های مشتق شده از آن ریشه در زبان‌های ایرانی و اروپایی آمده است. برای نمونه:



بر پایه‌ی خود کتاب، در سراسر فرهنگ، بیش از ٩۴٠٠ واژه‌ی همخانواده (cognate) در ۵٠ زبان در این فرهنگ معرفی شده‌اند. افزون بر زبان‌های هندواروپایی، برخی واژه‌هایی از ریشه‌ی زبان‌های نا-هندواروپایی (مانند زبان عربی و عبری و ترکی) هم دیده می‌شوند. آمار واژه‌ها و زبان‌های آنها چنین است:

- واژه‌های پارسی: ۴٧٠٠
- واژه‌های زبان‌های ایرانی دیگر (اوستایی، سغدی، و ...): ۴٣٠٠
- ریشه‌های هندواروپایی: ١۴٠٠
- واژه‌های انگلیسی: ٣٣٠٠
- واژه‌های یونانی و لاتین: ١۵٠٠
- واژه‌های عربی و عبری و دیگر زبان‌های سامی: ٨٠٠
- واژه‌های فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی: ۴٠٠
- واژه‌های سانسکریت و هندی: ۴٠٠
- دیگر زبان‌ها: ٧٠٠

برای نگارش این فرهنگ، نویسنده نزدیک ١٢ سال پژوهش کرده و از ١١٢ خاستگاه (کتاب و مقاله و فرهنگ) استفاده کرده است.

علاقه‌مندان می‌توانند این کتاب را در نشانی زیر در قالب‌های مختلف (از جمله پی.دی.اف) به دست آورند:

https://archive.org/details/AnEtymologicalDictionaryOfPersianEnglishAndOtherIndo-europeanLanguages

تنها ایرادی که در استفاده از این کتاب به چشم می‌خورد، آن است که ریشه‌شناسی‌ها به صورت تصویر (گرافیک) اند و به صورت متن نیستند. بنابراین کار جست‌وجوی متنی در آن ممکن نیست. (شاید نویسنده این را به عمد کرده است تا نتیجه‌ی پژوهش‌هایش دستبرد نخورد!)