حکایتی از هفت اورنگ جامی

پنج‌شنبه ۲۰/تیر/۱۳۸۸ - ۹/جولای/۲۰۰۹

پس از کار سترگ نظامی گنجوی در سرودن «پنج گنج» یا خمسه، شاعران فراوان دیگری از وی تقلید کردند. از جمله‌ی سرشناس‌ترین و بزرگترین آنها نورالدین عبدالرحمان جامی است که کتاب «هفت اورنگ» او شامل هفت مثنوی به تقلید از نظامی است و به نظر من نام آن را هم از نظامی گرفته است آنجا که نظامی در کتاب «هفت پیکر» یا «بهرام‌نامه» سروده است:

هفت رنگ است زیر هفت اورنگ ---------- نیست بالاتر از سیاهی رنگ

اورنگ به معنای تخت شاهی است و هفت اورنگ همان صورت فلکی هفت برادران است. نام کتاب‌های هفت اورنگ جامی چنین است:

- اورنگ نخست: سلسلة الذهب (زنجیر زرین) بر همان وزن هفت پیکر نظامی (فاعلن مفاعلن فعلن)
- اورنگ دوم: سلامان و ابسال: داستان عشقی سلامان و ابسال
- اورنگ سوم: تحفة الاحرار (هدیه‌ی آزادگان) بر همان وزن «مخزن الاسرار» نظامی (مفتعلن مفتعلن فاعلن)
- اورنگ چهارم: سبحة الابرار (سپاس/تسبیح نیکوکاران). بر وزن فاعلاتن فعلاتن فعلن.
- اورنگ پنجم: یوسف و زلیخا. بر همان وزن خسرو و شیرین نظامی (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل)
- اورنگ ششم: لیلی و مجنون. بر همان وزن لیلی و مجنون نظامی (مفعول مفاعلن فعولن)
- اورنگ هفتم: خردنامه‌ی اسکندری. بر وزن اسکندرنامه‌ی نظامی (فعولن فعولن فعولن فعول)

حکایت کوتاه زیر درباره‌ی آزادگی از اورنگ چهارم یا «سبحة الاحرار» برگرفته شده است:

خارکش پیری با دلق درشت ----------- پشته‌ای خار همی‌برد به پشت
لنگ‌لنگان قدمی برمی‌داشت ------------ هر قدم دانه‌ی شکری می‌کاشت
کـ:«ای فرازنده‌ی این چرخ بلند! ---------- وی نوازنده‌ی دل‌های نژند!
کنم از جَیب نظر تا دامن ------------------ چه عزیزی که نکردی با من!
در ِ دولت به رخم بگشادی ------------------ تاج عزت به سرم بنهادی
حد من نیست ثنایت گفتن -------------- گوهر شکر عطایت سفتن»
نوجوانی به جوانی مغرور--------- رَخش ِ پندار همی‌راند ز دور
آمد آن شکرگزاری‌ش به گوش -------------- گفت کـ:«ای پیر خرف گشته، خموش!
خار بر پشت، زنی زین سان گام ------------ دولتت چیست؟ عزیزی‌ت کدام؟
عمر در خارکشی باخته‌ای ------------------ عزت از خواری نشناخته‌ای»
پیر گفتا که: «چه عزت زین بـِه ----------- که نی‌ام بر در ِ تو بالین‌نـِه؟
کای فلان! چاشت بده یا شام‌ام ------------- نان و آبی خورم و آشامم
شکر گویم که مرا خوار نساخت -------------- به خسی چون تو گرفتار نساخت
به ره حرص شتابنده نکرد ------------------ بر در شاه و گدا بنده نکرد
داد با این همه افتادگی‌ام ------------------ عز آزادی و آزادگی‌ام»

هفت اورنگ را می‌توانید در این نشانی در پایگاه ری‌را بخوانید.