زبان‏های ایرانی و قوم‏های ایرانی

شنبه ٣١/شهریور/١٣٨۶ - ٢٢/سپتامبر/٢٠٠٧

همان طور که در نوشته‏ی قبلی گفتم از نظر علم زبان‏شناسی، زبان‏های ایرانی شاخه‏ای از زبان‏های هندواروپایی هستند. برخی از زبان‏های ایرانی دیگر وجود ندارند مانند خوارزمی و سکایی. برخی در معرض نابودی هستند مانند سُغدی (در تاجیکستان).

هر زبان دارای واژگان (vocabulary) و دستور زبان (grammar) است. اما لهجه یا گویش تنها نحوه‏ی تلفظ متفاوتی از یک زبان است. برای نمونه اصفهانی، شیرازی، مشهدی، تهرانی، افغانی، و تاجیکی لهجه‏ها یا گویش‏هایی از پارسی هستند اما کردی، لری، گیلکی و بلوچی زبان‏هایی جدا از پارسی هستند زیرا دستور زبان خاص خود را دارند و مثلا فعل‏ها در آنها به صورت متفاوتی با زبان پارسی صرف می‏شود. یا زبان انگلیسی که دارای لهجه‏های بریتانیایی، امریکایی، کانادایی و استرالیایی است.

معروف‏ترین زبان‏های ایرانی عبارتند از:
١) اوستایی یا گاتایی:
٢) پارسی باستان یا هخامنشی
٣) خوارزمی
۴) سُغدی
۵) سکایی
۶) پارسی میانه یا پهلوی: زبان اشکانیان و ساسانیان
٧) پارسی نوین: پارسی بعد از اسلام که از عربی وام‏واژه‏های فراوانی گرفته است. در ایران این زبان امروزه معمولا فارسی گفته می‏شود اما در قدیم فارسی/پارسی دری نیز گفته می‏شد. امروزه در افغانستان به آن دری و در تاجیکستان فارسی تاجیکی می‏گویند.
٨) کردی: کردستان، شمال عراق، ترکیه، سوریه
٩) لری
١٠) گیلکی
١١) مازندرانی
١٢) تالشی: در تالش ایران و جمهوری آذربایجان
١٣) بلوچی: در بلوچستان ایران و پاکستان
۱۴) تاتی: در زنجان
۱۵) پشتو: در افغانستان
١۶) ایرآن (Ir-On): زبان قوم ایرانی الان (Alan) ساکن در قفقاز.

عده‏ی زیادی از این دسته‏بندی علمی خبر ندارند و گروهی از ایرانیان خارج از کشور، به ویژه نسل دوم، گاه می‏گویند ما ایرانی صحبت می‏کنیم و منظورشان پارسی است.

اقوام ایرانی به تمام کسانی گفته می‏شود که به این زبان‏ها صحبت می‏کنند. باید به خاطر داشت که مردم استان‏های آذربایجان نیز ایرانی بوده و تا زمان صفویان به یکی از زبان‏های ایرانی صحبت می‏کردند به نام زبان آذری که در تذکره‏های ادبی قدیم به آن پهلوی نیز می‏گفتند. اما زیر فشار و به مرور زمان ترکی زبان رایج آنجا شد. و امروزه به اشتباه زبان ترکی آذربایجان آذری خوانده می‏شود. روشن است که می‏توان آن را ترکی آذری یعنی ترکی آذربایجانی خواند.