جورج راولينسون - بخش سوم

چهارشنبه ٢٤/امرداد/١٣٨٦-١٥/آگوست/٢٠٠٧

بخش يكم: معرفي كتاب
بخش دوم

شاپور دوم
شايد شاپور دوم مشهور به شاپور بزرگ تنها كسي باشد كه زمان پادشاهي‏اش از طول عمرش بيشتر است. زيرا چند ماه پيش از تولدش تاج شاهي را بالاي شكم مادرش آويخته بودند. وي در سال ٣٠٩ به دنيا آمد و تا ١٦ سالگي داراي نايب السطنه بود. در اين مدت اوضاع ايران آشفته بود و همواره مورد تجاوز همسايگان بود. به ويژه دو قبيله‏ي عربي به نام‏هاي بني عيار و عبدالقيس كه در حاشيه‏ي جنوبي خليج پارس زندگي مي‏كردند به خوزستان و ميان‏رودان (بابل) حمله كرده و تاراج و كشتار بسيار مي‏كردند. اما وقتي شاپور در ١٦ سالگي به سن بلوغ رسيد مدت ١٢ سال با تازيان جنگيد و انتقام ايرانيان را گرفت.

پس از تنبيه تازيان، شاپور دوم در ٢٨ سالگي به جنگ با روميان پرداخت. تا زمان شاپور ارمنستان بيشتر زير نفوذ ايران بود. البته از زمان پارتيان بين ايران و روم بر سر ارمنستان جنگ بود. اما پادشاه ارمنستان حتا در زمان ساسانيان نيز از خاندان اشكانيان بود. و بسياري از ارمنيان به پيروي از ايران زرتشتي بودند و باقي نيز بر دين‏هاي قديمي مانده بودند. تا اين در سال ٣٠١ گريگوري روشنگر (Saint Gregory the Illuminator) آنان را به مسيحيت دعوت كرد و تيرداد سوم پادشاه اشكاني ارمنستان مردم را به زور شمشير مسيحي كرد. اين بهانه‏اي شد براي اين كه بعد از آن روم همواره به خاطر مسيحي بودن ارمنستان و زرتشتي بودن ايران در امور ارمنستان دخالت كند و ارمنستان نيز به خاطر وابستگي ديني بيشتر به روم مايل شود.

در سال ٣٣٨ م شاپور با روميان جنگيد و سرزمين‏هاي ميان‏رودان را پس گرفته و روميان را به آن سوي رود فرات راند. در سال ٣٤١ م شاپور دوم به ارمنستان لشكركشي كرد و تازيان و ارمنيان غيرمسيحي را برعليه روميان و ارمنيان مسيحي شوراند و آنان نيز پادشاه خود را گرفته و تسليم شاپور كردند. بدين ترتيب ارمنستان را پس گرفت. وي پسر تيرداد به نام اشك را پادشاه ارمنستان كرد.

در سال ٣٥٠ م شاپور به نصيبين (Nisibis) حمله كرد و آب رودخانه را منحرف كرده و يك درياچه‏ي مصنوعي ساخت. سپس كشتي‏ها و سربازان خود را بر آب انداخته و به ديوارهاي شهر حمله كرد. در اين نبرد ايرانيان از پيل‏هايي استفاده كردند كه بر پشت‏شان يك برج آهني بسته شده بود و تيراندازان از درون آن تير مي‏انداختند.

شاپور دوم در نامه‏اي به كنستانتيوس چنين نوشت:
شاپور شاه شاهان، برادر خورشيد و ماه، همدم ستارگان به برادرش سزار كنستانتيوس درود مي‏فرستد. خوشحالم كه مي‏بينم به راه راست آمده‏اي و آماده شدي كه آنچه داد است انجام دهي... آنچه را كه مي‏خواهم بگويم پيشتر نيز تكرار كرده‏ام. نويسندگان خودتان شاهدند كه تمام خاك بين رود استيرمون (Styrmon) و مرزهاي مقدون (Macedon) به نياكان من تعلق داشته است... من از دريافت ميان‏رودان و ارمنستان خشنود خواهم بود، جاهايي كه با حيله از پدر بزرگم [نرسي] گرفتيد. اگر فرستاده دست خالي برگردد من خودم در مقابل تو به ميدان نبرد خواهم آمد.

در نبرد بعدي شاپور شكست سختي بر كنستانتيوس وارد كرد. اندكي بعد از اين شكست كنستانتيوس درگذشت و جوليان كافر (Julian the Apostate) به جاي او امپراتور شد. جوليان به اين علت به كافر معروف شد كه مسيحيت را سركوب كرد و دوباره بت پرستي (paganism) رومي را برقرار كرد. وي خيال داشت به تقليد از اسكندر مقدوني ”كار ايران را يكسره كند“. از اين رو در ماه مي سال ٣٦٢ م وارد كنستانتين‏آباد (قسطنطنيه) شد و شروع به تجهيز لشكر براي حمله به ايران شد. در آن موقع هنوز پايتخت اصلي ساسانيان در شهر استخر پارس (نزديك پارسه يا پرسپوليس) بود و تيسفون هنوز پايتخت نشده بود (گرچه تيسفون در زمان پارتيان پايتخت اصلي بود). جوليان لشكر ١٠٠ هزار نفري خود را دو قسمت كرد كه بخشي از ماد (همدان و كردستان) وارد ايران شده و خودش نيز از ميان‏رودان وارد شود. بعد به پارس تاخته و كار ايران را تمام كند. لشكر وي در ماد گير كرد اما خودش بدون هيج مقاومتي تا نزديكي تيسفون پيش رفت. در تمام اين مدت خبري از شاپور نبود. در شهري به نام ”كوچه“ از حومه‏هاي غربي تيسفون براي نخستين بار با مقاومت سپاه ايران روبرو شد. سواره نظام ايران كه مجهز به پيل نيز بودند هراس فراواني در دل روميان افكندند. اما روميان در اين نبرد پيروز شدند. شاپور با نقشه‏ي قبلي به جوليان پيشنهاد صلح داد اما جوليان نپذيرفت. در ماه جون وقتي روميان از خواب بيدار شدند نور خورشيد از زره پولادي سواره نظام سنگين ايران بر چشمانشان تابيد.


سواره نظام سنگين ساساني كه بعدها الگوي شواليه‏هاي اروپايي شدند. عكس از كتاب دشمنان روم: كتاب ٣: پارتيان و ساسانيان.

در حمله‏اي كه در ٢٦/جون/٣٦٣ رخ داد جوليان تير خورد و كشته شد. جوويان به جاي وي امپراتور شد و با شاپور صلح كرد. طي اين صلح تمام سرزمين‏هايي كه در زمان نرسي به روميان داده شده بود پس گرفته شد. به علاوه روم تعهد كرد كه ديگر در ارمنستان دخالت نكند. و اين صلح براي ٣٠ سال برقرار باشد.

شاپور تا سال ٣٨٠ م پادشاهي كرد و چهار امپراتور روم را شكست داد. شهر نيشاپور را به فرمان او ساخته شد. همچنين دژ شاپور در خرم آباد لرستان كه امروزه به نام قلعه‏ي فلك الافلاك شناخته مي‏شود از دژهاي نظامي شاپور بوده است.