مغان و تولد مسيح

دوشنبه ٢٣/بهمن/١٣٨۵ - ١٢/فوريه/٢٠٠٧

در انجیل مسیحیان نقل است که روزی که عیسای مسیح به دنیا آمد چند مغ ایرانی به یهودیه آمدند و گفتند که کجاست پادشاه یهود که ما ستاره‏اش را در آسمان دیده‏ایم و آمده‏ایم به او ادای احترام کنیم.

این هم متن اصلی از انجیل متا باب دوم بند یکم:

و چون عیسی در ایام هیرودیس پادشاه در بیت لحم یهودیه تولد یافت ناگاه مجوسی چند از مشرق به اورشلیم آمده گفتند: کجاست آن مولود که پادشاه یهود است زیرا که ستاره او را در مشرق دیده‌ایم و برای پرستش او آمده‏ایم.

یا در ترجمه‏ی دیگر:

عیسی در زمان سلطنت هیرودیس در بیت لحم در یهودیه به دنیا آمد. در آن هنگام چند مجوس ستاره‏شناس از مشرق زمین به اورشلیم آمده پرسیدند: کجاست آن کودکی که باید پادشاه یهود گردد؟ ما ستاره او را در سرزمین‏های دوردست شرق دیده‏ایم و آمده‏ایم تا او را پرستش کنیم.

در آن زمان شاهنشاهی پارتیان (اشکانیان) ایرانی و امپراتوری روم دو ابرقدرت جهان بودند و یهودیه زیر فرمان روم بود. شاید مسیحیان برای اعتبار بخشیدن به پیامبر خود این داستان را نقل کرده‏اند. (مثل چند سال پیش که برخی برای توجیه فرار فرزندشان به امریکای جهانخوار و ادعای اعتبار علمی برای فرزند خود گفتند ناسا او را دزدیده است.)

یونانیان و رومیان به خاطر ارتباط با ایران معنای مغ را می‏دانستند. مغ در لاتین مگوس (magus) گفته می‏شود و جمع آن به صورت مجای (magi) است. اما چون این اصطلاح برای اروپاییان سده‏های بعد ناآشنا بوده در ترجمه‏هایی که از انجیل یونانی و لاتین به زبان‏های اروپایی شد به جای آن عبارت توضیحی آمده است. در ترجمه‏های انگلیسی گاه همین مغ و بیشتر «خردمندان شرقی» (Wise Men from the East) آمده است.

در ترجمه‏ی انتشارات گیدیونز (Gideons) واژه‏ی magi آمده و در پانوشت توضیح آمده «طبقه‏ای از خردمندان ویژه‏کار در ستاره‏شناسی، طالع‏بینی و علوم طبیعی»
a caste of wise men specializing in astronomy, astrology and natural sciences
بدون هیچ گونه اشاره به ایران.

در ترجمه‏ی جیمز شاه (King James Version=KJV) نیز Wise Men from the East آمده است.

در ترجمه‏ی فرانسه نیز «مغان خاوری» (les mages de l'orient) آمده است و یا «پادشاهان مغ» (les rois mages).

در هیچ یک از این ترجمه‏ها حرفی از تعداد این مغان زده نشده اما در فرهنگ شفاهی و نقاشی‏های مذهبی مسیحی معمولا تعداد آنان سه نفر گفته و نشان داده می‏شود. نام آنان نیز گاسپر یا جاسپر، ملچیور و بالتازار گفته شده است. (Gaspar/Jaspar ،Melchior، Balthasar)

مارکو پولو نیز در سفرنامه‏اش نوشته «وقتی به پارسه [ایران] رسیدم سراغ آرامگاه سه پادشاه مغی را گرفتم که برای پرستش آقای‏مان عیسای مسیح آمدند. اما هیچ کس از آنان خبری نداشت.» و از این بی‏خبری تعجب می‏کند. وی سپس ادعا می‏کند که مزار آنان را در شهر ساوه یا به قول وی سابا (Saba) زیارت کرده و شرحی هم از آرامگاه می‏دهد.

همان طور که می‏دانیم زبان عیسا و یارانش در یهودیه زبان آرامی بود که از زبان‏های هم‏خانواده با عربی و عبری است. بعد داستان‏ها و پیام او به یونانی نوشته شد و انجیل (به معنی مژده) نامیده شد. این انجبل‏های یونانی به لاتین ترجمه شدند و در دوران نوزایی (رنسانس) از لاتین به زبان‏های دیگر اروپایی ترجمه شدند. بنابراین چند مرحله ترجمه باعث بروز برخی اشکالات شده است.

در کتاب «عیسا: اسطوره‏ها و پیام» نوشته‏ی لیزا اسپری این توضیح را خواندم:
از جمله اشتباه‏های ترجمه در انجیل به انگلیسی همین موضوع ”پرستش“ عیسا توسط مغان شرقی است. در «کتاب مقدس جدید امریکایی» (New American Bible=NAB) که ترجمه‏ی علمی‏تری است این فعل به صورت «احترام گذاشتن» (pay homage) ترجمه شده است نه «پرستیدن» (worship). واژه‏ی آرامی اصلی «سگد» (sagad) است. (JESUS: Myths & Message. by Lisa Spray)

سگد همان «سجده» در عربی است. و می‏دانیم که مغان ایرانی به جز اهورا مزدا کسی را نمی‌پرستیدند.

هفته‏ی پیش در محل کار، روی بسته‏ی چای عکس سه مرد با قیافه‏های عربی و سوار بر شتر را دیدم و زیر آن نوشته بود: سه خردمند شرقی! به همکارم گفتم این سه خردمند شرقی مغ ایرانی بودند نه شترسوار عرب! گفت مگر ایرانیان شترسوار نبودند؟ گفتم ببخشید؟! گفت در فیلم اسکندر (الکساندر) ساخته‏ی اولیور استون این طور بود. گفتم آن فیلم پر است از خطاهای تاریخی از جمله همین دسته‏ی شترسواران عرب در ارتش ایران. و بعد او را به نوشته‏ی دکتر کاوه فرخ درباره‏ی این فیلم راهنمایی کردم:

نقد دکتر کاوه فرخ درباره‏ی خطاهای فیلم اسکندر (الکساندر)

مشخصات فیلم اسکندر (الکساندر)