پسوند «چی»

دو‌شنبه ۳/دی/۱۳۸۶ - ۲۴/دسامبر/۲۰۰۷

در زبان پارسی رسم شده است از پسوند ترکی «چی» به معنای «سازنده» یا کسی که با چیزی کار کند در همه‏ی موارد استفاده شود در حالی که در زبان پارسی پسوند «-گر» یا «-کار» برای همین منظور وجود دارد.

مثلا در ترکی می‏گویند «دمیرچی» به معنای آهنگر. (نام اصلی چنگیز خان مغول نیز تموچین بوده که شکل قدیمی‏تر و مغولی همین کلمه است یعنی آهنگر. چنگیز به ترکی مغولی یعنی دادگر!)

در زمان صفویان که زمان رواج ترکی در دربار ایران بوده این پسوند در واژه‏ی فراوانی از جمله «توپ‏چی» به معنای توپ‏زن یا مسئول توپ جنگی به کار رفته است.

امروزه این پسوند ترکی با واژه‏ی لاتین «پست» ترکیب شده و به جای «نامه‏رسان» می‏گویند «پست‌چی». در زبان گفتگو برای شغل‏های دیگر نیز به کار می‏رود. مانند
آگاهی‏چی! کارمند اداره‏ی آگاهی (پیشنهاد: آگاهی‌کار)
شهربانی‏چی! کارمند شهربانی (که امروزه به نیروی انتظامی تغییر نام یافته)
سانسورچی! (پیشنهاد: سانسورکار)
شیپورچی (پیشنهاد: شیپورزن)
نظافت‌چی (پیشنهاد: نظافت‌کار)
بی‌سیم‌چی: (پیشنهاد: بی‌سیم‌زن/بی‌سیم‌کار)

گاه برای شهروندان یک شهر نیز به کار می‏رود مانند انزلی‏چی! (پیشنهاد: انزلی‌زی. مانند مروزی و رازی=ری زی یا ساکن ری).

به عنوان نکته‌ی کناری:
«انزلی‌چی» را گفتم، یاد دو شهر دیگر افتادم. گرچه نام ساکنان این دو شهر به پسوند ترکی «چی» ربطی ندارند.

ساکنان شهرهای ساوه و میانه را نیز به سبک عربی «ساوجی» (مانند سلمان ساوجی شاعر مشهور سده‌ی هشتم و هم‌عصر حافظ) و «میانجی=میانه‌جی» می‌گویند که شاید بهتر باشد آنها را نیز مانند مروزی، ساوه‌زی و میانه‌زی بگوییم.