تفاوت سكولار و لاييك

يك‏شنبه ٦/خرداد/١٣٨٦-٢٧/مي/٢٠٠٧

در ارتباط با اوضاع اخير در تركيه و بحث حكومت ديني يا دنياگرا (سكولار)، پيشتر دو مطلب نوشتم (اينجا و اينجا)

در وبلاگ اسماعيل حق‏پرست مطلبي خواندم در مورد تفاوت سكولار و لاييك. در بخش نظرها، برايشان نوشتم كه به نظر من اين دو فرقي ندارند و فكر مي‏كنم بيشتر سليقه‏اي و مخصوص ايرانيان امروز باشد كه بيشتر با انگليسي آشنا هستند و وقتي واژه‏ي فرانسوي لاييك را مي‏شنوند گمان مي‏كنند كه اين دو با هم فرق دارد. اما تا آنجا من كه مي‏دانم و به ويژه در امريكاي شمالي اين هر دو معادل هستند.

اين جمله از برنارد لوييس در فصل پنجم كتاب ”چه اشتباهي شد“ (What Went Wrong) يكي از دلايل من است:

Secularism is frequently used, along with "separation", as an approximate equivalent of the French term laicisme also used in other languages, but not as yet in English.

دنياگرايي (سكولاريسم) به همراه ”جداسازي“ [دين از سياست] به تناوب به عنوان معادل تقريبي اصطلاح فرانسوي لاييسيسم به كار مي‏رود. لاييسيسم در زبان‏هاي ديگر به كار مي‏رود اما هنوز در انگليسي چنين نيست.

همچنين اين بند در همان فصل:

The Turks were the first Muslim poeple to attempt some study of the West and to devise or adapt terms for Western notions and artifacts. The earliest Turkish discussion of secularism use the term ladini, literally "non-religious." This is easily confused with irreligious, and Turkish secularists soon realized that the term they had chosen was unnecessarily porvocative. They therefore replaced it with a loan word from French - laique, which in its Turkish form lâik reamins in use to the present time. The same word is now used in Persian.

تركان نخستين ملت مسلمان بودند كه تلاش كردند غرب را مطالعه كرده و واژه‏هايى براى ايده‏ها و ساخته‏هاى غربى ابداع يا اقتباس كنند. قديمى‏ترين بحث‏هاى تركى در مورد دنياگرايى از واژه‏ى ”لاديني“ به معنى ”غيرديني“ استفاده كردند. اما اين واژه به راحتى با بي‏دينى اشتباه مى‏شد و دنياگرايان ترك به زودى دريافتند كه به طور غيرضرورى واژه‏ى تحريك‏كننده‏اى را برگزيده‏اند. بنابراين آن را با وام‏واژه‏ى از زبان فرانسه جايگزين كردند يعنى لاييك كه در شكل تركي‏اش به صورت lâik تا زمان حاضر نيز به كار مى‏رود. همين واژه در زبان پارسى نيز استفاده مى‏شود.