Wednesday, March 11, 2009

کمالیت؟

چهارشنبه ۲۱/اسفند/۱۳۸۷ - ۱۱/مارچ/۲۰۰۹

در ادامه‌ی بحثی که درباره‌ی پسوند «-یت» داشتم، یاد غزلی در دیوان سعدی افتادم که همیشه برایم جای سوال داشت که آیا واقعا این غزل از آن ِ سعدی است. مطلع غزل چنین است:

اگر مانند رخسارت گلی در بوستانستی --------------- زمین را از کمالیت شرف بر آسمانستی

تا آنجا که من می‌دانم پسوند «-یت» به اسم معنا نمی‌چسبد بلکه به اسم ذات می‌چسبد. مانند

آدم --> آدمیت = آدم بودن
اشراف --> اشرافیت = جزو اشراف بودن
فعّال --> فعالیت = فعال بودن

بنابراین اگر بخواهیم از ریشه‌ی «کَمِلَ» استفاده کنیم باید بگوییم

کامل --> کاملیت = کامل بودن

زیرا «کمال» خود اسم معنا است به معنای «کامل بودن» و «کمالیت» یعنی «کامل بودن بودن» که ترکیبی حشو و بیهوده است. بنابراین، به نظر من از سعدی - که در هر دو زبان پارسی و عربی استاد بوده و در نظامیه‌ی بغداد درس خوانده - دور است که پسوند «-یت» را به «کمال» بچسباند. دلیل دیگری که بستن این غزل را به سعدی سست می‌کند بیت پایانی آن است:

هر آن دل را که پنهانی قرینی هست روحانی ----- به خلوتخانه‌ای ماند که در در بوستانستی

من معنای لنگه‌ی دوم را نمی‌فهمم و از شیوایی و فصاحت سعدی هم به دور است. اگر منظور آن است که: «به خلوتخانه‌ای می‌ماند که دری در بوستان دارد» یا «درش در بوستان است» بایستی چنین می‌شد: «به خلوتخانه‌ای ماند درش در بوستانستی» یا «به خلوتخانه‌ای ماند که درْش در بوستانستی» که در هر دو صورت سست می‌بود. در کلیات سعدی به تصحیح محمدعلی فروغی این غزل آمده و هیچ یادداشت و توضیحی در پانویس نیامده است. اما باید به نظر من در این غزل شک کرد.

4 نظر:

دکتر حسین جوشن لو said...

سخن شما در مورد واژه "کمالیه" درست است. این واژه در ادبیات کهن عربی وجود ندارد
http://www.baheth.info/all.jsp?term=كمل

و در عربی معاصر نیز به معنای "تجمل" و همچنین "خط فکری کماب آتاتورک" به کار می رود.
البته یک احتمال وجود داشته که این واژه مصدر ثلاثی مجرد باشد بر وزن "فَعالیة" مانند "علانیه" که آن احتمال هم توسط فرهنگ لغات عربی تایید نشد.
پی نوشت
این کامنت را نوشتم که بدانید جوشن‌لو همیشه هم ساز مخالف نمی زند.

Anonymous said...

جوشنلوی گرامی
درود.
سپاس از زحمتی که کشیدی و در قاموس عربی دنبال این واژه گشتی.

هه هه. پی‌نوشت جالبی بود. :) قرار نیست که همیشه همه موافق من باشند. هدف از بخش نظر برقرار کردن گفتگو است.

پیروز باشید.
شهربراز

Marzpan said...

با سپاس از تو شهر براز، من هیچ تاریخی را در جهان امروز سراغ ندارم که اینگونه هدف ترکتازی یاوه گویان باشد.
نوروز پیروژ ای بزرگ مردان ایران زمین

Anonymous said...

salam
man ham ba shoma movaafeqam:

www.khazaie.blogfa.com