دژ زیویه

آدینه ۸/آذر/۱۳۸۷ - ۲۸/نوامبر/۲۰۰۸

در ۵۵ کیلومتری شهرستان سقز دهی است به نام زیویه (Ziwiyeh) و در شمال این روستا دژ یا قلعه‌ای باستانی وجود دارد به نام قلعه‌ی زیویه. این دژ از سطح زمین‌های دوروبر خود بین ۱۰ تا ۱۴۰ متر بلندا دارد. پیشینه‌ی این دژ به سده‌ی ۹ پیش از میلاد و دوران حکومت آشوریان برمی‌گردد که قوم منایی (Mannai) در این ناحیه می‌زیستند و با آشوریان درگیر شدند. پس از مناییان و در دوران مادها (سده‌ی ۷ پ.م.) قوم ایرانی سَکَه یا سکا (Saka) در این منطقه ساکن شدند و نام سقز در اصل به معنای محل سکاها است. (ن.ک. نوشته‌ی پیشین درباره‌ی سکاها).

من معنایی برای «زیویه» پیدا نکردم اما شاید مانند دیگر نام‌های ایرانی شبیه آن (سیبویه، دادویه، کاکویه، باکویه و ...) صفت نسبی باشد به معنای کسی که می‌زید و عمر طولانی دارد. جالب آن که در فرهنگ دهخدا از ۴ ده در اطراف سقز و سنندج با این نام یاد شده است. البته ۷ ده با نام «زیوه» و یک ده به نام «زیویک» نیز در بخش‌های گوناگون آذربایجان نام برده شده که شاید شکل‌های دیگری از «زیویه» باشند.

اما دژ زیویه نخستین بار در سال ۱۳۲۵ خ. / ۱۹۴۶ م. به چشم جهانیان آشنا شد و آن هم بدین خاطر بود که پس از فرو ریختن برف و باران شدید، بخش‌هایی از تپه فرو ریخت و آثار و اشیای باستانی به طور اتفاقی کشف شد.


راه پله‌ی سنگی دژ زیویه - به تازگی کشف شده (عکس از مهر)

به نوشته‌ی خبرگزاری مهر، ابتدا باستان‌شناسی امریکایی به نام رابرت رایسون در همان سال به کاوش پرداخت. [درباره‌ی این شخص هنوز آگاهی به دست نیاورده‌ام. شهربراز] اما بین سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۳ خ. / ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۴ م. شخصی به نام «ایوب رب نوع» در این منطقه به قصد تجاری مشغول به کاوش شد و ۸۰ درصد منطقه کاویده و مقدار فراوانی از آثار باستانی ناپدید شد.

نصرالله معتمدی دو بار بین سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۷۳ خ/ ۱۹۷۵ و ۱۹۹۴ م. به کاوش در این منطقه پرداخت و آثار ارزشمندی یافت شد. از سال ۱۳۷۸ خ/۱۹۹۹ م. نیز سیمین لک‌پور مشغول مطالعه و کاوش است. در این مدت خانم لک‌پور توانست راه پله‌ی سنگی و تالار ستون‌دار را نیز کشف کند (عکس بالا). این تالار دارای ۱۶ ستون در دو ردیف هر یک با ۸ ستون است. پایه‌ی ستون‌ها سنگی و خود ستون خشتی بوده است. فعالیت‌های حفاظتی در سال ۱۳۸۲ خ/۲۰۰۳ م. بازایستاد و از سال گذشته (۱۳۸۶ خ/۲۰۰۷ م) از سرگرفته شد. در سال جاری نیز بودجه‌ای برای این دژ کنار گذاشته نشده است.

متاسفانه این اثر باستانی نیز، مانند بسیاری آثار تاریخی و باستانی دیگر در ایران، دچار بی‌مهری عمومی حکومت است و به خاطر نبود نگهبانی و نگهداری و رسیدگی در حال نابودی است.

خاستگاه: خبرگزای مهر

در زیر چند نمونه از آثار بازمانده‌ی یافت شده در دژ زویویه آمده است:

عقاب (دال) زرین		دستبند زرین با نقش دو بچه شیر

(هر دو عکس از www.Art-Arena.com برداشته شده)

بشقاب دارای ۱۰ دایره و زیرمایه (موتیف)های سکایی (عکس از www.AllPosters.com برداشته شده)		کوزه‌ی سفالی - موزه‌ی متروپولیتن نیویورک

ظرف زرین

پی‌نوشت:
گرچه مستقیم ربطی به این موضوع ندارد، اما عکس این شانه‌ی زرین زیبا را هم یافتم که متعلق به سکاها است. این شانه در تپه‌های سوخولو (Sokholo) در نزدیکی رود دنیه‌اپر (Dnieper واژه‌ای ایرانی به معنای «رود بالایی» Dnieper = Dana Apara = Upper River) در اوکراین امروزی یافت شده است. در پارسی باستان سکاهای این منطقه را سکاهای «فرای دریا» (para-draya) می‌نامیدند یعنی آن سوی دریای سیاه. داریوش بزرگ هخامنشی با این گروه جنگید.