سفرهای کورنلیس دی بروین به ایران

دوشنبه ۲۰/تیر/۱۳۹۰ - ۱۱/جولای/۲۰۱۱

کورنلیس دی بروین (Cornelis de Bruijn یا در نگارش قدیم‌تر Cornelius de Bruyn، در فرانسه Corneille le Bruyn) نام جهانگرد و نقاشی هلندی است که در دوران صفویان به ایران سفر کرده است.


تصویر کورنلیس دی بروین - از روی کتاب خودش

دی بروین در سال ۱۶۵۲ م. در شهر لاهه (در فرانسه: La Haye و در انگلیسی: The Hague) زاده شد. برای آموزش نقاشی به ایتالیا رفت و پس از پایان آموزش به جای برگشتن به هلند، تصمیم به سفر به خاور زمین گرفت. نخست از شهر رُم به مصر رفت و از آنجا به اورشلیم و سرزمین‌های مقدس مسیحیان رفت که آن زمان در زیر فرمان عثمانیان بود. پس از آن به شهر پالمیرا (Palmyra یا در عربی: تَدمُر) رفت. پس از آن به قبرس و چند جزیره ی یونانی دیگر رفت و از آنجا به ازمیر و استانبول رفت. در هر شهر و جزیره که می‌رفت از آنجا نقاشی می‌کرد و نمای شهرها برایش جذابیت داشت. البته عثمانیان به خاطر جنگ با اروپاییان به هر اروپایی را به چشم جاسوس می‌نگریستند و دی بروین مجبور بود نقاشی‌های خود را مخفیانه بکشد. دی بروین طرح‌های فراوانی کشید و وقتی در سال ۱۶۹۸ م. کتاب سفرنامه‌ی خود را در لاهه با نام «سفرهای کورنلیس دی بروین به بخش‌های مشهور آسیای کهتر» (در هلندی: Reizen van Cornelis de Bruyn door de vermaardste Deelen van Klein Asia) منتشر کرد این طرح‌ها را در آن چاپ کرد. از برخی نوشته‌های دی بروین می‌توان نتیجه گرفت که عثمانیان چندان هم اشتباه نمی‌کردند زیرا در سفرنامه‌ی دی بروین در برخی موردها، اطلاعات جزیی مانند وضعیت دژها و تعداد توپ‌های جنگی و سربازان نیز نوشته شده است. جالب آن که وقتی سفرنامه‌ی وی در هلند چاپ شد مرکزهای نظامی چندین نسخه از آن را خریدند. از کتاب او استقبال خیلی خوبی شد و کتابش جزو کتاب‌های پرفروش هلند شد. کتاب او دو سال بعد یعنی در سال ۱۷۰۰ م. با عنوان Voyage au Levant (سفرهایی به شامات) به زبان فرانسه ترجمه و چاپ شد. دو سال پس از آن نیز ترجمه‌ی انگلیسی از روی ترجمه‌ی فرانسوی با نام A Voyage to the Levant: or Travels in the Principal Parts of Asia Minor (سفری به شامات یا سفرهایی در بخش‌های اصلی آسیای کهتر) منتشر شد.

وی که در سال ۱۶۹۳ م. به لاهه برگشته بود هشت سال بعد یعنی در سال ۱۷۰۱ م. دوباره به خاور زمین سفر کرد. این بار وی از هلند به مسکو رفت. در آنجا به دربار تزار روسیه پتر بزرگ رفت. سپس از راه رودخانه‌ی ولگا به سوی جنوب سرازیر شد و به ایران آمد. وی از قفقاز و دربند گذشت و وارد گیلان شد. سپس از راه قم و کاشان به سپاهان (اصفهان) پایتخت صفویان درآمد. این به سال ۱۷۰۳ م. و زمان سلطان حسین آخرین شاه صفوی بود. دی بروین می‌نویسد که ایرانیان نسبت به عثمانیان بیشتر به هنر و نقاشی علاقه دارند و دیوارهای خانه‌های آنان با نقاشی آراسته شده است. وی حتا نوشته است که به شاه صفوی نقاشی کردن آموخته است. دی بروین نقاشی‌های جالبی از ایران دوران صفوی به ویژه از میدان نقش جهان و پل الله‌وردی خان و دیگر منطقه‌های شهر اصفهان کشیده است که در زیر چند تای آنها را می‌آورم:


نقاشی از شهر قم


نقاشی از کاروان‌سرای


نقاشی از چهارباغ اصفهان


میدان نقش جهان


پل الله‌وردی خان (سی و سه پل)


بانوی ایرانی


سلطان حسین صفوی

سال بعد دی بروین به سوی پارسه (در انگلیسی: Persepolis) رفت. وی در نوامبر ۱۷۰۴ م. به پارسه رسید و مدتی در آنجا ماند. وی نام خود را بر «دروازه‌ی ملت‌ها» (Gate of All Nations و در پارسی کهن: vispazana) کنده است!


یادگاری دی بروین بر پارسه (CD Bruyn 1704)

افزون بر این، وی تکه‌ای از بنای پارسه را نیز با زحمت فراوان کنده و با خود به هلند برد و فروخت! به گفته‌ی برخی، نقاشی وی از نمای کلی و به ویژه از کاخ صد ستون پارسه تا پیش از پیدایش دوربین عکاسی دقیق‌ترین تصویر اروپاییان از پارسه بوده است.


نمای کلی پارسه

دی بروین سپس از راه هرمز به بنگال و باتاویا (Batavia یا جاکارتای امروزی) رفت که در آن زمان جزو مستعمره‌های هلند بود. سپس به ایران آمد و از همان راهی که آمده بود به هلند برگشت. وی سفرنامه‌ی خود به مسکو و ایران و هند را در سال ۱۷۱۱ م. با نام «سفرنامه‌ی مسکو و ایران و هند» (در هلندی: Reizen over Moskovie, door Persie en Indie) در هلند چاپ و منتشر کرد. با توجه به استقبالی که از کتاب نخست او شده بود این بار سفارش چاپ هزار نسخه را به چاپخانه داد اما شرایط اقتصادی دیگرگون شده بود و به خاطر از سر گیری جنگ در اروپا، دیگر کسی توانایی و حوصله‌ی خریدن کتاب‌های سفرنامه را نداشت. از این رو کتاب دوم وی فروش چندانی نداشت. ترجمه‌ی فرانسوی کتاب دوم وی با عنوان Voyages de Corneille le Brun par la Moscovie, en Perse, et aux Indes Occidentales (سفرهای کورنلیس دی بروین به مسکو و ایران و هند غربی) در سال ۱۷۱۱ م. منتشر شد و ترجمه‌ی انگلیسی آن با عنوان Travels into Moscovy, Persia, and the East Indies (سفرهایی به مسکو و ایران و هند شرقی) در سال ۱۷۲۰ م. منتشر شد.

باید توجه داشت که بیشتر این گونه مسافران برای کسب درآمد و شهرت به خاور زمین سفر می‌کردند و برایشان فرق نمی‌کرد که تکه‌ای از پارسه را با خود ببرند و بفروشند یا نقاشی از شاه ایران را. اینان هیچ یک از زبان‌های پارسی و عربی و ترکی را نمی‌دانستند و توانایی برقرار کردن ارتباط با مردم محلی را نداشتند. بیشتر دانسته‌هایشان از روی کتاب‌های دیگری بود که پیش از آنان نوشته شده بود و آنان در اروپا خوانده بودند. برای همین تفاوت و نقطه‌ی قوت و امتیاز مسافری مانند دی بروین و سفرنامه‌اش در عمل در نقاشی‌های دقیق او از شهرهای خاور زمین بود. جالب آن که در همان سال‌ها ژان شاردن (Jean Chardin) فرانسوی نیز سفرنامه‌اش به ایران دوران صفوی را منتشر کرده بود و نقاشی‌های کتاب او با دی بروین تفاوت داشت. از این رو به دی بروین ایراد گرفته شد و او در پاسخ کتابچه‌ای منتشر کرد به نام «توضیحی درباره‌ی تصویرهای ویرانه‌های پارسه» (Remarks about the Illustrations of the Ruins of Ancient Persepolis) تا نشان دهد که تصویرهای خودش دقیق‌تر از تصویرهای کتاب شاردن است زیرا او نقاش حرفه‌ای بود و شاردن چنین نبود.

ترجمه‌ی فرانسوی سفرنامه‌ی دی بروین به مسکو و ایران و هند در دو جلد است که جلد نخست آن را می‌توانید در بخش کتاب‌های گوگل به طور کامل بخوانید یا بارگیری کنید. نشانی آن چنین است:

http://books.google.com/books?id=UflAAAAAcAAJ&source=gbs_navlinks_s

متن کامل کتاب به زبان هلندی در این نشانی در دانشگاه اوترخت هلند در دسترس است

http://digbijzcoll.library.uu.nl/lees_gfx.php?W=On&BoekID=015709

خاستگاه:
فصلی به نام «کورنلیس دی بروین نقاشی هلندی در شرق»
Cornelis de Bruijn (1652-1726/27), A Dutch Painter in the East.
نوشته‌ی یان دی هوند (Jan de Hond)
در کتاب زیر:



Eastward Bound: Dutch Ventures and Adventures in the Middle East
G.J. van Gelder, E. de Moor
Orientations 2
London/Atlanta
1994