کاربرد «ط» در وام‌واژه‌های فرنگی

سه‌شنبه ۶/فروردین/۱۳۹۲ - ۲۶/مارچ/۲۰۱۳

می‌دانیم که صدای «ط» در زبان پارسی و نیز بسیاری از زبان‌های اروپایی به ویژه زبان‌های انگلیسی و فرانسوی و ایتالیایی وجود ندارد. بنابراین نوشتن وام‌واژه‌هایی که از این زبان‌ها وارد زبان پارسی شده‌اند با حرف «ط» غلط است. در زیر به چند مورد اشتباه رایج اشاره می‌کنم:

۱- بلیت: این واژه که به اشتباه «بلیط» نوشته می‌شود یا از راه زبان روسی (به خط روسی: билет و به خط لاتین: bilet) یا زبان ایتالیایی (biglietto با تلفظ بیلییتّو) وارد زبان پارسی شده است. واژه‌ی روسی هم خود از زبان ایتالیایی وام گرفته شده است. واژه‌ی ایتالیایی در زبان فرانسوی به صورت billet (با تلفظ: بییه) درآمده است. در زبان عربی آن را «بطاقه» می‌گویند. بنابراین راه ورود آن به پارسی زبان عربی نبوده است. در زبان گفتاری پارسی گاهی «بیلیت» هم گفته می‌شود که به واژه‌ی ایتالیایی نزدیکتر است.

۲- بُتری: این هم به اشتباه «بُطری» نوشته می‌شود. در فرهنگ دهخدا به صورت «بتری» هم نوشته شده و گفته شده که از راه خلیج فارس وارد زبان پارسی شده است. این واژه در انگلیسی bottle (باتل) و در زبان فرانسوی bouteille (بوتِیّ) گفته می‌شود. در زبان روسی هم بوتیلی (به خط روسی: бутыль به خط لاتین: butili) گفته می‌شود.

واژه‌ی «کتری» هم وام‌واژه‌ای است که از kettle در زبان انگلیسی وام گرفته شده و به شیوه‌ی درست با «ت» نوشته می‌شود. به نوشته‌ی فرهنگ معین، این واژه‌ی انگلیسی در زبان اردو «کتلی» است و گویا از همین راه وارد پارسی شده است.

۳- باتری: این واژه هم به اشتباه به صورت «باطری» نوشته می‌شود. در فرهنگ دهخدا درآیه‌ی اصلی آن به صورت «باطری» آمده اما در درآیه‌ی «باطری‌ساز» به صورت «باتری‌ساز» هم نوشته شده است. این واژه در انگلیسی battery نوشته می‌شود اما از فرانسوی (batterie) وارد پارسی شده است.

۴- امپراتور: این واژه هم به اشتباه به صورت «امپراطور» نوشته می‌شود. اصل این واژه از زبان لاتین و imperator است و از فعل imperare به معنای «فرمان دادن» ساخته شده است. در زبان انگلیسی امپراتور را emperor و در فرانسوی empereur می‌گویند. به احتمال زیاد این واژه از زبان روسی (به خط روسی: император به خط لاتین: imperator) وارد پارسی شده است. یکی از همخانواده‌های آن در زبان انگلیسی صفت imperative است که در دستور زبان به معنای «فعل فرمان/امر» است.

واژه‌های بالا در یکی دو سده‌ی کنونی وارد زبان پارسی شده‌اند. اما واژه‌ی بعد پیشینه‌ی طولانی‌تری دارد:

۵- استوره: اصل این واژه historia در زبان یونانی است به معنای «تاریخ و داستان و پرس‌وجو». در فرانسوی به صورت histoire و در انگلیسی به صورت history (تاریخ) و نیز story (داستان) درآمده است. این واژه در قران به صورت «اساطیر الاولین» یعنی «افسانه‌های پیشینیان» به کار رفته است. به نظر من چون اصل این واژه عربی نیست لازم نیست که ما آن را به صورت «اسطوره» بنویسیم. البته در متن‌های قدیمی باید آن را به همان صورت نگه داشت. اما در نوشتارهای خودمان می‌توانیم آن را به صورت «استوره» بنویسیم.