چهارشنبه ۵/خرداد/۱۳۸۹ - ۲۶/می/۲۰۱۰
چند سال پیش نوشته‌ی کوتاهی در این وبلاگ منتشر کردم به نام دریای کاسپین که در آن به کوتاهی بر پایه‌ی چند منبع که داشتم به بررسی نام دریای شمال ایران پرداخته بودم. خوشبختانه به تازگی استاد عنایت‌الله رضا کتاب پژوهشی مهمی در این باره منتشر کرده است به نام «نام دریای شمال ایران».
نام کتاب: نام دریای شمال ایران
نویسنده: دکتر عنایت‌الله رضا
ناشر: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی
سال: ۱۳۸۷
صفحه: ۱۸۰
این کتاب نه تنها ارزش تاریخی و زبانی دارد بلکه برای یکپارچگی کشورمان ایران نیز اهمیت دارد. در بخش نخست استاد رضا نشان داده است که نام «دریای مازندران» در هیچ یک از متن‌های تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان به کار نرفته است و تنها خود ایرانیان و آن هم به تازگی این نام را رایج کرده‌اند. نام‌های تاریخی این دریا عبارتند از دریا هیرکان، دریای گرگان، دریای قزوین، دریای گیلان، دریای تالش، دریای دیلم، آبسکون و دریای خزر.
در بخش دوم و سوم استاد رضا تاریخ قوم خزران را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که نام دریای خزر در هیچ یک از منبع‌های پیش از اسلام دیده نمی‌شود و تنها در برخی متن‌های دوره‌ی اسلامی این نام به کار رفته است.
در بخش چهارم دو نام ایرانی این دریا - که با قوم‌های کهن ایرانی پیوند دارند - بررسی شده‌اند یعنی دریای هیرکان و دریای کاسپی. هکاتیوس میلتی (Hecataeus of Miletus)، درگذشته به سال ۴۸۰ پیش از میلاد (دوران خشیارشا هخامنشی) از دریای شمال ایران با «دریای هیرکان» و «دریای کاسپی» نام برده است. هرودوت هم از دریای کاسپی نام برده است. نظر استاد بر این است که هیرکانیان در شرق و جنوب این دریا و کاسپی‌ها در غرب و جنوب این دریا می‌زیسته‌اند. وی هم چنین ارتباط قزوین و کاسپین را تایید نمی‌کند.
در فصل پنجم بررسی می‌شود که چه گونه نام خزر بر این دریا نهاده شد. در دوران اسلامی و پس از حمله‌ی عرب‌ها به قفقاز بود که آنان با قوم خزران روبرو شدند و نام خزر را عرب‌ها به این دریا دادند وگرنه در نوشته‌های قوم‌های غیرعرب چه ایرانی و چه انیرانی این دریا «خزر» خوانده نشده است. (ص ۱۰۲)
(خوشبختانه برای من)، همان گونه که من در آن نوشته‌ی کوتاه گفته بودم، استاد عنایت‌الله رضا نیز بر این باور است که
خزران قومی بیگانه بودند که پیش از کوچ به نواحی غرب آسیا هیچ رابطه‌ای با دریای شمال ایران نداشتند، ولی کاسپی نامی ایرانی است و کاس‌ها از هزاره‌ی دوم پیش از میلاد تا روزگار ساسانیان در سرزمین ایران جنوب و غرب دریای شمال ایران زندگی می‌کرده‌اند.
آیا بهتر نیست به پیروی از اکثریت قاطع مردم جهان نام مشهور و پذیرفته شده‌ی کاسپی برگزیده شود؟ همان گونه که نام «خلیج فارس» حقانیت تاریخی خود را کسب کرد و با وجود تطاول بیگانگان به عنوان نام رسمی خود به رسمیت شناخته شده نام ایرانی کاسپی نیز در دانش جغرافیای جهانی به عنوان نام اصلی و اشهر دریای شمال ایران شناخته شود.
نویسنده‌ی سطور از صدور حکم در این باره پرهیز دارد. ولی گمان می‌رود گزیدن نام کاسپی - که نامی ایرانی و باستانی است - به مراتب خردپذیرتر از نام خزر است. خزران نه تنها ایرانی و یا از مردم بومی اطراف دریای شمال ایران نبودند بلکه کوچندگانی بودند که در تاریخ جهان نیز هیچ اثر فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و حتا زبانی برجا نگذاشته‌اند. (ص ۱۲۰)
(در این نوشتار، بخش‌های نقل شده از کتاب، در اصل از مجله‌ی بخارا نقل شده‌اند. شماره ۷۴، بهمن و اسفند ۱۳۸۸، ص ۴۵۶ تا ۴۵۸)
2 نظر:
با درود،
نوشتار بسیار زیبا و جالبی است.
پیوسته این پرسش برای من نیز مطرح بود که چرا ایرانیان که در برابر تغییر نام خلیج فارس حساسیت از خود نشان میدهند، در مورد دگرگون شدن یا کردن نام دریای مازندران یا بهتر بگوئیم دریای کاسپین (نامی که در سطح بین المللی پذیرفته شده و متداول است) هیچگونه واکنشی ندارند.
چندی پیش که در کتابفروشی در ایران بدنبال خرید نقشه ایران بودم و پس از دیدن نقشه به دلیل وجود نام دریای خزر اعترض نمودم، فروشنده و دیگر خریداران با شگفتی نگاه میکردند. گوئی این نخستین بار بود که با این موضوع مواجه شده بودند.
نقشه را نخریدم و پاسخ را نیز طلبکار ماندم.
با خرید این نوع کتاب میتوانیم حمایت و تائید خود را ابراز نمائیم.
موفق و پیروز باشید.
فرهاد
حالا چرا همون كاسپين نگيم؟ مگه اين پسوند صفت ساز نيست؟
Post a Comment