شهرسازی و معماری امروز

شنبه ۹/خرداد/۱۳۸۸ - ۳۰/می/۲۰۰۹

یکی دیگر از مشکل‌های امروزی ما چیزی است که من آن را ازخودبیگانگی معماری می‌نامم. در قدیم سازندگان و معماران ایرانی به ویژگی‌های اقلیمی بسیار توجه داشتند و در هر منطقه بنا به نیاز و شرایط آب و هوایی و جغرافیایی خانه می‌ساختند. برای مثال در شمال ایران و در حاشیه‌ی دریای مازندران سازه‌ی «گالی‌پوش» را ابداع کرده‌اند که بسیار مناسب هوای بارانی است.


گالی‌پوش در گیلان

اما در حاشیه‌های کویر سازه‌ی «بادگیر» را اختراع کردند که مناسب گرما و بادهای این منطقه است.


بادگیر در یزد

(بگذریم از این که امروزه کشور تازه «استقلال»یافته‌ی امارات متحد عربی بادگیر را هم دارد از ایران می‌دزدد و با تغییر نام آن به «برجیل»! آن را سازه‌ای «عربی» می‌داند!)

متاسفانه به نظر می‌رسد که ‌سازندگان و معماران امروز دیگر توجهی به ویژگی‌های اقلیمی ندارند و همان معماری و طراحی یکسان را در همه جا به کار می‌برند. انگار در همه جای ایران گالی‌پوش بسازند یا در همه جا بادگیر نصب کنند! در هر نقطه‌ی ایران که بروید بناهای تازه مشابه هم هستند. امروزه انگار به دانشجویان معماری تنها معماری اروپایی و امریکایی درس داده می‌شود. یا اگر هم معماری ایرانی و اقلیمی آموخته می‌شود فارغ‌التحصیلان پس از ورود به بازار کار بدان توجهی ندارند.

بی‌توجهی به ویژگی‌های اقلیمی سبب می‌شود که در مصرف انرژی برای گرمایش یا سرمایش بنا هزینه‌های گزافی پرداخت شود. ضمن آن که بافت طبیعی شهرها به هم می‌خورد. نمی‌گویم با همان مصالح قدیمی و سبک ساختمانی غیرمهندسی کار شود. مهم این است که معماران و مهندسان شهرساز ما بتوانند مهندسی نوین و امروزی را با فرهنگ و اقلیم کشور خود آشتی بدهند. وگرنه تقلید صرف از خانه‌های اروپا و امریکا که کار سختی نیست.

انگار معماری هم تابع «مد» شده است. مدتی «نمای آجر سه‌سانتی» مد می‌شود و در همه جای ایران به کار می‌رود. مدتی بعد «نمای رومی» مد می‌شود. مدتی «سنگ زرد» مد روز است و خلاصه هر چندگاه باید دید معماران و شهرسازان و خانه‌سازان ما در ماهواره و یا کشورهای دیگر چشم مبارک‌شان به چه چیزی می‌افتد و همان را - صرف نظر از شهر و آب و هوا - تولید انبوه می‌کنند. البته نباید فراموش کرد که گاهی ایراد از خود مردم و صاحبان کار نیز هست یعنی خانه‌ای را در ماهواره یا تلویزیون یا سفر خارجی می‌بینند و می‌خواهند عین همان را در اقلیم متفاوت ایران بسازند.

اشتباه دیگر شهرسازان نابود کردن فضای سبز شهر به ویژه کوچه‌باغ‌ها (مثلا در تهران) و ساختن آپارتمان‌های چندطبقه است. وجود همین باغ‌ها سبب می‌شود که هوای محیط معتدل‌تر شود و در همین کوچه‌های ده ونک یا درکه و ... در تابستان هنوز هوا مطبوع است. اما کمی آن سوتر در بخش‌های «نوساز» (نوویران!) - مثلا در خود میدان ونک - گرمای تابستان تحمل‌کردنی نیست!