علی سامی

سه‌شنبه ۵/خرداد/۱۳۸۸ - ۲۶/می/۲۰۰۹

آقای علی سامی از شخصیت‌های فرهنگی مهم ایران در روزگار ما بود.



علی سامی در سال ۱۲۸۹ خ / ۱۹۱۰ م در شیراز دیده به جهان گشود. پس از پایان تحصیلات مقدماتی و متوسطه،‌ تحصیلات خود را در رشته‌های ادبیات، باستان‌شناسی و تاریخ ادامه داد و موفق به دریافت دکتری افتخاری از دانشگاه آسیایی شیراز شد. از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ خ. در مدرسه‌های شیراز مشغول تدریس بود و به پاس این خدمات در سال ۱۳۱۷ خ وزارت فرهنگ و هنر بدو مدال درجه یک علمی اهدا کرد. استاد سامی، از ابتدای تاسیس دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه شیراز تا سال ۱۳۴۹ خ. سمت استادی درس‌های باستان‌شناسی و تاریخ و تمدن جهان را بر عهده داشت. وی سال‌های زیادی نیز رییس «بنگاه علمی تخت جمشید» بود و در آنجا دست به پژوهش‌های دست اول زد.

سال‌های خدمت او در وزارت فرهنگ روزگار خوشی برای آثار باستانی فارس بود. از کارهای او در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- تعمیر و تجهیز موزه‌ی پارس
- تعمیر اساسی مسجد جامع عتیق
- نظارت بر ساخت آرامگاه جدید حافظ
- ساخت آرامگاه سعدی
- ساخت آرامگاه خواجوی کرمانی
- ساخت آرامگاه شیخ روزبهان
- ساخت آرامگاه سیبویه (نویسنده‌ی شیرازی نخستین کتاب صرف و نحو در زبان عربی در سده‌ی دوم هجری)

وی در مرداد ۱۳۶۸ خ/ آگوست ۱۹۸۹ م. در سن ۷۹ سالگی درگذشت.

زنده‌یاد علی سامی آثار علمی و تاریخی فراوانی بر جا گذاشته که شاید مهم‌ترین آنها که مورد استفاده و استناد باستان‌شناسان برجسته‌ی داخلی و خارجی قرار گرفته کتاب «پاسارگارد یا قدیمی ترین پایتخت شاهنشاهی ایران» باشد که به سال ۱۳۳۰ خ/ ۱۹۵۱ م. منتشر شد. شادروان دکتر علیرضا شاپور شهبازی درباره‌ی این کتاب می‌گوید:

این کتاب شامل مطالب بسیار مهمی در باب پاسارگاد و آثار هنری آن است. دلیل این امر دسترسی مولف به آثار و ذوق سرشار او برای خواندن بود. در نتیجه کتاب پاسارگاد سامی هم مشمول مطالب دست اول درباره‌ی کاوش‌های شخصی او در محوطه‌ی کاخ‌ها و باغ شاهی و تعمیراتی است که در جاهای مختلف کرده است و هم بیان آثار قبل از تاریخ آن خطه (به ویژه «تل نخودی») و آثار بعدی (به خصوص بناهای اسلامی) و بدین خاطر جامعیت خاصی دارد. ترجمه‌ی انگلیسی این کتاب توسط عالیجناب روحانی «رالف نُرمن شارپ» (Rev. Ralph Norman Sharp) به سال ۱۳۳۶ خ/ ۱۹۳۵ م. باعث شد که این اثر گرانبها در دست همه‌ی محققان بعدی قرار گیرد. نقشه‌های آثار موجود در این کتاب بسیار سودمند است.

برخی از آثار علی سامی عبارتند از:

- پاسارگارد یا قدیمی ترین پایتخت کشور ایران
- آرامگاه کوروش بزرگ
- آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم
- تمدن هخامنشی
- بافندگی و بافته‌های ایرانی از دوران کهن - دو جلد
- حفر ترعه سوئز توسط داریوش کبیر و کتیبه میخی آن
- دادرسی و قضاوت در کشورهای باستانی خاورزمین
- دادرسی و قضاوت در ایران باستان عهد هخامنشی
- تمدن ساسانی
- ادبیات و شعر و تاریخ‌نویسی در عهد ساسانی - دو جلد
- پزشکی ایران در عهد ساسانی
- موسیقی ایران ۱: از دوران کهن تا عهد هخامنشی
- موسیقی ایران ۲: عهد ساسانی
- تاثیر موسیقی ایران در موسیقی عهد اسلامی - دو جلد
- دانش‌های ایرانی در عهد ساسانی و تاثیر آن در علوم و تمدن دوره‌ی اسلامی
- سیر فرهنگ ایران در قرون اول و دوم هجری و تاثیر آن در تمدن اسلامی
- نقش ایران در فرهنگ اسلامی

جالب آن که چندی پیش به کتاب‌فروشی‌ای رفتم و پرسیدم از کتاب‌های علی سامی چیزی دارید؟ فروشنده این نام را نشنیده بود. پرسید در چه زمینه‌ای می‌نویسد؟ گفتم ایران باستان. با کمی دلخوری گفت: ما از این جور کتاب‌ها نداریم!

خاستگاه:
- پایگاه اطلاع‌رسانی «بنیاد ایران‌شناسی» (البته عکسی که در این صفحه از علی سامی هست با عکسی پیری وی که من در کتاب «شرح آثار باستانی تخت جمشید»اش دیدم متفاوت است.)
- کتاب «شرح آثار باستانی تخت جمشید»

هم چنین ن.ک. مقاله‌ای از علی سامی با عنوان «حکمت و فلسفه در ایران باستان» (تیر ۱۳۴۷ خ/ ۱۹۶۸ م.)
می‌توانید گوشه‌ای از کتاب «تمدن ساسانی» درباره‌ی معماری و شهرسازی را در این نشانی بخوانید.