جُنگ ایران‌شناسی (ایرانیکا واریا)

دوشنبه ۲۵/بهمن/۱۳۸۹ - ۱۴/فوریه/۲۰۱۱

استاد احسان یارشاطر (زاده‌ی ۱۲۹۹ خ/ ۱۹۲۰ م در همدان) سهم بسیار بزرگی در ایران‌شناسی معاصر داشته و نوشتن درباره‌ی خدمات و نقش او در زمینه‌ی زبان‌شناسی (به ویژه گویش‌شناسی) و ادبیات و فرهنگ و تاریخ ایران از حد من بیرون است. دانشنامه‌ی سترگ «ایرانیکا» یکی از شناخته‌ترین و بزرگترین پروژه‌های کاری وی است. هر یک از کارهای او به تنهایی برای افتخار یک نفر پژوهشگر کافی است. زنده‌یاد استاد علیرضا شاهپور شهبازی در مقاله‌ی خود او را در کنار داریوش بزرگ هخامنشی از بزرگان ایران‌زمین می‌گذارد.


استاد احسان یارشاطر

این هم چند بیتی بداهه از من پیشکش استاد:

باز مرد دیگری از خاک ماد -------- نام ایران را شکوهی تازه داد
چون هوخشَثره که با آشور وقت -------- پنجه افکند و شکستش داد سخت
همچو کورش آن ابرمرد زمان --------- کو فروبگرفت بند از بردگان
چون نیای دیگر خود داریوش ---------- کو رسیده نیزه‌اش تا خاک کوش
همچو میترادات پنجم، شاه گُرد --------- کو سلوکی را شکست و کرد خرد
همچو شاپور بزرگ و اردشیر ------ قیصری را کشت و دیگر کرد اسیر
همچو خسرو آن انوشروان راد --------- کو جهان نو کرد و پس گسترد داد
همچو فردوسی خردمند بزرگ ----------- پی فگنده از سخن کاخی سترگ
چون نظامی شاعر ایران زمین -------- وارث فردوسی و بزم‌آفرین
هگمتانه خسروی دیگر بزاد ----------- «یارشاطر» سرور مهترنژاد
من چه گویم یارشاطر را سرود --------- چون توانم کارهایش را ستود؟
پس همان بهتر که دیگر تن زنم ----------- برتر است او از من و امکان من

هوَخشَثره (Huvaxshthra در انگلیسی: Cyaxares): پادشاه بزرگ ماد که با همکاری بابل دولت آشور را برچید.
کوش (Kush): ناحیه‌ای در شمال شرقی آفریقا برابر مصر و سودان امروزی. داریوش در سنگ‌نبشته خود می‌گوید به مردان این نگاره بنگر تا بدانی نیزه‌ی مرد پارسی تا کجا رسیده است.
میثراداته: مهرداد پنجم شاه بزرگ اشکانی که سلوکیان را از ایران بیرون راند و خود را به پیروی از هخامنشیان «شاهنشاه» خواند و دولت اشکانیان را به بزرگترین حد خود رساند.
هگمتانه: نام کهن همدان
تن زدن: خاموش شدن

برخی از کارهای استاد یارشاطر چنین اند:

- پژوهش زبان تاتی و گویش‌های آن در دهه‌ی ۱۳۳۰ خ/۱۹۵۰ م
- پژوهش درباره‌ی بازمانده‌های زبان مادی
- ایجاد «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» در سال ۱۳۳۳ خ./۱۹۵۴ م.
- برپایی انجمن کتاب در سال ۱۳۳۶ خ/۱۹۵۷ م.
- ویراستاری مجموعه‌ی میراث ایران
- انتشار «مجموعه‌ی متن‌های پارسی»
- پی افکندن دانشنامه‌ی ایرانیکا در سال ۱۳۵۱ خ./۱۹۷۲ م.
- ویراستاری جلد سوم تاریخ ایران کمبریج
- ویراستاری مجموعه‌ی ادبیات ایران

امسال نودمین زادروز این استاد برجسته جشن گرفته شد. امروز می‌خواهم به معرفی کتابی بپردازم که بیست سال پیش در سال ۱۳۶۹ خ/۱۹۹۰ م. در بزرگداشت هفتادمین سال او منتشر شده است.


نام: جُنگ ایران‌شناسی: مقاله‌هایی در بزرگداشت استاد احسان یارشاطر
Iranica Varia: Papers in Honor of Professor Ehsan Yarshater
نویسنده: گروه ایران‌شناسان (ن.ک. زیر)
ناشر: انتشارات پیترز (Peeters Publishers)
سال: ژانویه ۱۹۹۰ م. / دی ۱۳۶۹ خ
صفحه: ۲۹۱

این کتاب دارای ۳۴ مقاله در زمینه‌های گوناگون ایران‌شناسی مانند گویش‌شناسی، زبان‌های کهن، فلسفه، دین، ادبیات، دین، سیاست، معماری، باستان‌شناسی است. فهرست مقاله‌های این کتاب و نویسندگان آنها چنین است:

- پیشگفتار: زندگی و کارهای احسان یارشاطر
مری بویس و گرنو ویندفوهر (Gernot Windfuhr)

- فهرست آثار احسان یارشاطر

این دو مقاله را می‌توانید در پایگاه رسمی استاد یارشاطر بخوانید.

- سیمرغ در ترجمه‌ی یهودی-پارسی کتاب مقدس
یس آسموسن (Jes P. Asmussen)

- «کی‌ت» (Kēt پیشگو) در زبان‌های ایرانی و واژه‌های مربوط به آن
هارولد بی‌لی

- گفتار خوارزمی درباره‌ی دین‌ها و فرقه‌های ایرانی
ادموند بوزورث (C. Edmund Bosworth)
(این خوارزمی ابوعبدالله احمد خوارزمی نویسنده‌ی کتاب مفاتیح العلوم است)

- بازتاب‌ها و اندیشه‌های بیشتری درباره‌ی زروانگرایی
مری بویس

- حالت‌ها در ایران باستان و آسیای میانه، یکم: دست برافراشته
جمشید چاکسی (Jamsheed Choksy)

- داستان سام و زال
جروم کلینتون (Jerome W. Clinton)

- شخصیت‌های کلیدر: جامعه و تنهایی در ساختن شخصیت
حمید دَباشی

- واژه‌ی ارَزپَنَتَه (arazapanata) در ایرانی باستان
محمد داندامایف (Muhammad Dandamayev)

- وام‌واژه‌های تاتی در زبان خلجی
گرهارد دوئرفر (Gerhard Doerfer)

- معماری شهر در خاورمیانه‌ی دوران اسلامی، دیدگاه جغرافی‌نگار آلمانی
اکهارت اهلرز (Eckart Ehlers)

- واژه‌ی «جغد» در پارسی نو
ویلهلم آیلرز (Wilhelm Eilers)

- دو شبَح-واژه‌ی ختنی دیگر
رونالد امریک (Ronald E. Emmerick)

- درباره‌ی واژه‌ی «فرنه» (فرّه) در پارسی کهن
گراردو نیولی (Gherardo Gnoli)

- اسکندر و کیستی (هویت) ایرانی
ویلیام هاناوی (William Hanaway)

- دریافتن زرتشت: دیدگاهی فلسفی
کیخسرو ایرانی

- گویش رودباری گیلان
ژیلبر لازار (Gilbert Lazard)

- ترکیب‌های آهنجیده (انتزاعی) در زبان پهلوی
دیوید نیل مک‌کنزی

- ابویعقوب سجستانی و تناسخ
ویلفرد مادلونگ (Wilfred Madelung)

- ظرف سیمین مارلیک با لوله‌ی زرین و طراحی‌های برجسته‌ی زرین
عزت نگهبان

- داستان شُعیب پیامبر در موسانامه‌ی شاهین
آمنون نتزر (Amnon Netzer)

- داستان کمربند در تاریخ طبری
فرانتس روزنتهال (Franz Rosenthal)

- کرتیر و مانی: مدل شمنی برای همستیزی آنان
جیمز راسل (James R. Russel)

- نام داریوش
رودیگر شمیت (Rüdiger Schmitt)

- واز و براز: میهمان و پذیرایی در زبان‌های ایرانی
مارتین شوارتز (Martin Schwartz)

- درباره‌ی خدای‌نامگ
علیرضا شاهپور شهبازی

- «از آرامیان چیزی مخر!»: تکه‌ای از مثل‌های آرامی با گونه‌ی یهودی-ایرانی آن
شائول شاکد (Shaul Shaked)

- پتیشورنه (patišuvarna) یا جام در پارسی کهن
نیکولاس سیمز-ویلیامز (Nicholas Sims-Williams)

- لنور
برتولد سپولر (Bertold Spuler)

- هومبولدت (Humboldt) و زبان پارسی و واژه‌شناسی
شیگموند تلهگدی (Zsigmond Telegdi)

- تکیه‌ی آوایی در زبان اوسی کهن
فردریک توردارسن (Fridrick Thordarson)

- خوشه‌چینی از دامنه‌ی واژگان زبان زازا
فریدون وهمن و گارنیک آساتریان

- برتری نسبی در میان شاعران سنتی ایران: داوری علی دشتی
مایکل ویکنس (G. Michael Wickens)

تندرستی و شادکامی استاد را از خداوند خواستارم.