جزيه

شنبه ٣٠/سپتامبر/٢٠٠٦-٨/مهر/١٣٨٥

جَزيه ماليات سرانه‏اي است كه دولت اسلامي از كافران ذمي (پيروان ساير دين‏ها مانند مسيحيان و يهوديان و زرتشيتان) ساكن در جامعه‏ي اسلامي مي‏گرفتند (يا هنوز مي‏گيرند؟).
كافر ذمي يا كافر كتابي كسي است كه داراي كتاب آسماني باشد اما به اسلام اعتقاد نداشته باشد.

امروز فهميدم كه جزيه تازي‏شده (معرب) گزيت (gazit) پارسي است. گزيت باجي بوده كه در زمان ساسانيان از همه‏ي مردم گرفته مي‏شده است.
ابن اثير مي‏گويد ”جزيه دادن بر همه‏ي مردم به جز اشراف و صاحبان بيوتات (خانه‏ها) و نظاميان و مرزبانان و منشيان و كارمندان ديواني لازم بود و مقدار آن به تناسب ِشأن و موقعيت افراد چهار، شش،‌ هشت و يا دوازده درم در سال بود.“

”چون عمر به خلافت رسيد بر دارندگان نقره هر مرد ٤٠ درم و بر دارندگان طلا هر مرد ٤ دينار جزيه تعيين شد. بعدها از ثروتمندان سالي ٤٨ درم (ماهي ٤ درم)، از افراد متوسط سالي ٢٤ درم (ماهي ٢ درم) و از فقيران سالي ١٢ درم (ماهي ١ درم) ماليات مي‏گرفتند. زنان و كودكان و معلولان و مصدومان و راهبان معاف بودند. گاهي اين ماليات از روي درآمد تعيين مي‏شد.“ (تاريخ جرجي زيدان)

هر دينار برابر ده درم (تازي: درهم) و هر درم برابر شست پشيز بوده است. در زمان عمر هر درم هفت دهم مثقال سيم (نقره) بوده است. هر مثقال برابر ١٠٠ دانه‏ي جو وزن داشته است. مثقال برابر ٤.٦٤ گرم است. بنابراين هر درم حدود ٣ گرم نقره است.

فردوسي مي‏گويد:
گزيتي نهادند بر يك درم ------------ گزيتي كه دهقان نباشد دژم
(دهقان تازي‏شده‏ي دهگان است. دهگان در پارسي به بزرگ ده گفته مي‏شده است. امروزه به غلط به كشاورز مي‏گويند دهقان.)
و يا
گزيت رَز بارور شش درم --------- به خرماستان بر همين زد رقم
يعني ماليات درخت مو (انگور) بارور شش درهم بود. براي درخت خرما هم همين رقم.