بوقلمون

وقتی داشتم کتاب تاریخ «از سپیده تا زوال» نوشته‌ی ژاک بارزون را می‏خواندم به بخشی رسیدم که در مورد کشف امریکا بود.

می‏دانیم که ریشه‏ی بسیاری از چیزها در امریکاست از جمله گوجه فرنگی، ذرت، و بوقلمون. بعد به نامگذاری اینها توجه کردم و دیدم که در فارسی ما این کلمه‏ها را داریم در حالی که خود این محصولات از امریکا آمده‏اند. بوقلمون را در انگلیسی «ترکیه» (turkey) می‏نامند که به خاطر تصور غلطی است که انگلیسی‏ها داشتند. اما نام دیگری که این پرنده در انگلیسی دارد و امروزه کمتر استفاده می‏شود «ماکیان هندی» (Indian Fowl) است. اتفاقا در ترکی استانبولی به این مرغ «هندی» می‏گویند! در فرانسه نیز به آن dinde می‏گویند که یعنی همان هندی (de+inde). همه‏ی اینها بر پایه‌ی تصور اولیه‏ای است که در مورد امریکا وجود داشت و فکر می‏کردند امریکا هندوستان است.

وقتی به فرهنگ دهخدا مراجعه کردم دیدم آنجا هم نام دیگر بوقلمون را «ماکیان هندی» نوشته است. در فرهنگ فرانسه‏ی سعید نفیسی هم «ماکیان هندی» نوشته. (البته هر دو فرهنگ برای کسانی که فارسی نمی‏فهند «دجاج هندی» نیز آمده که همان ماکیان یا مرغ خانگی است).

اما بوقلمون را در گلستان سعدی دیده بودم به معنی رنگارنگ. به این نتیجه رسیدم که بوقلمون بسط معنایی (semantic extension) یافته و به مرغی گفته شده که در آفتاب چندرنگ دیده می‏شود. و این بهتر از آن است که فکر کنیم امریکا هند است D:

(در ضمن علت این که قاره‏ی تازه امریکا نامیده شد این است که اولین بار یک دریانورد و نقشه‌ساز ایتالیایی به نام آمریگو وسپوچی Amerigo Vespucci متوجه شد که اینجا هندوستان نیست بلکه یک سرزمین جدید است.)

تاريخ غرب

چهارشنبه ۳۱/فروردین/۱۳۸۴ - ۲۰/اپریل/۲۰۰۵

از اول ژانويه مشغول خواندن كتابی بودم در مورد تاريخ فرهنگی غرب در ۵۰۰ سال گذشته.




از سپيده تا انحطاط: پانصد سال زندگی فرهنگی غرب. از ۱۵۰۰ ميلادی تا امروز.
(From Dawn to Decadence: 500 Years of Western Cultural Life. 1500 to the Present.)
نویسنده: ژاک بارزون (Jacques Barzun)
سال انتشار: ۲۰۰۱
تعداد صفحه: ۹۱۲
ناشر: Harper Perennial

آقای ژاک بارزون، متولد ١٩٠٧ در فرانسه است كه در سال ١٩٢١ به امريكا مهاجرت كرده و اكنون استاد بازنشسته‏ی دانشگاه كلمبيای امريكا در رشته‏ی تاريخ است.

كتاب بسيار عالی و پرمحتواست. حدود ۹۰۰ صفحه با چاپ ريز و به همين خاطر خواندنش چندين ماه طول كشيد. از انقلاب پروتستانيزم و اعلاميه‏ی مارتين لوتر در مخالفت با واتيكان شروع و با اتفاقات سال ٢٠٠٠ تمام می‏شود.

اطلاعات بسيار مفیدی درباره‏ی اروپا و غرب از اين كتاب به دست آوردم:

- در قرن ۱۴ ميلادی خانه‏ی اعيان بزرگ بوده و هر اتاق را به كاری اختصاص داده بودند. برای همين هنوز اصطلاحی مانند «اتاق بازرگانی» (Chamber of Commerce) رايج است.

- از قرن ۱۴ میلادی در داستا‌ن‌ها، كاراكتر (شخصيت) و تيپ (نوع) از هم جدا شدند.

- انتخاب نام خانوادگی از قرن پانزدهم در فرانسه و بعد در انگلستان شروع شد. نويسنده می‌گويد زمانی نام خانوادگی برای تشخص بود اما امروزه سياستمداران برای این كه خود را مردمی جلوه دهند سعی می‏كنند با نام كوچك شناخته شوند. مثلا بيل به جای ويليام. تونی به جای آنتونی و مانند آن.

- پماد نام مخلوطی بوده كه اليزابت ملكه‌ی انگلستان با سيب (pomme در فرانسه به معنای سيب) درست می‏كرده و به صورتش می‏ماليده برای تازه نگه داشتن آن.

- ايده‏ی «ملت» در اروپا از قرن ١٧ میلادی گسترش پيدا كرد. پيش از آن «عالم مسيحيت» (christiandom) وجود داشته و هر كسی اهل يك شهر بوده.

- بورژوا (bourgeois) در فرانسه معادل برج‏نشين (burgher) است. برج (burgh) يا قلعه شهری بوده با حصار. هنوز اين پسوند در پايان بسياری از شهرهای اروپایی وجود دارد مانند هامبورگ، نورمبرگ، هایدلبرگ و ...

- شیكسپیر كه در قرن ۱۶ ميلادی زندگی می‏كرده چندان به عنوان نمايش‏نامه نويس شناخته نبوده. بلكه از قرن ١٩ و با جنبش رمانتيسيسم دوباره كشف شد. و بسياری از ايرادهای اصلی كارهايش پوشانده شد.

- نيوتن اواخر عمر فيزيك و دانش را رها كرد و به خواندن كتاب مقدس مشغول شد تا بفهمد آخر زمان کی می‏رسد!

- بسياری از ايده‏های جامعه‏های امروزی غرب مانند ٨ ساعت كار روزانه، رفاه اجتماعی، بيمه درمانی، آموزش همگانی و مانند آن ابتدا در كتاب‏های آرمان‏شهر (Utopia) مطرح شدند. كلمه‌ی يوتوپيا را اولين بار «سر تامس مور» (Sir Thomas Moore) وزير هنری هشتم، پادشاه انگلستان، به كار برد و در لاتين به معنای «ناكجا» است. فرانسيس بيكن (Francis Bacon) نيز از آرمان‌شهرنويسان معروف و تاثيرگذار بوده است.

(البته می‏دانيم كه نخستين بار آرمان‏شهر در كتاب فارابی، فيلسوف بزرگ ايرانی به نام «مدينه‌ی فاضله» مطرح شده) جمله‌ی معروف «دانش قدرت است» (Knowledge is Power) از بيكن است. (كه آقای عبدالله جاسبی نيز آن را زمانی به عنوان شعار انتخاباتی خود انتخاب كرده بود به خيال اين كه چون رييس دانشگاه آزاد است منشاء دانش نيز هست!!!)